استخدام مهندسی پزشکی
نزدیک به دو قرن از عمر مهندسی پزشکی می‌گذرد و نزدیک به نیم قرن است که این رشته در کشور ما نیز وارد شده است. در سال ۱۸۹۵، فردی به نام ویلیام رونتگن با استفاده از لوله‌ی اشعه‌ی کاتدی موفق به کشف اشعه‌ی «ایکس» شد. نتیجه‌ی مطالعات روی این اشعه در نهایت منجر به اختراع یک نوع فناوری مدرن عکسبرداری در پزشکی با استفاده از این اشعه شد و بدین ترتیب رشته‌ای تازه در حوزه‌ی پزشکی متولد شد.
مهندسی پزشکی همان‌طور که از اسمش پیداست، ترکیبی است از علوم مهندسی و پزشکی که کاربردش طراحی و ساخت تجهیزات و ابزار پزشکی است. هدفش پیشرفت علم پزشکی و پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها با استفاده از تکنیک‌های علوم مهندسی در مسائل زیست‌شناسی و حوزه‌ی پزشکی است. مهندسی پزشکی در واقع پل میان رشته‌های مهندسی (الکترونیک، مکانیک، کامپیوتر و مواد) و رشته‌های پزشکی است. تمام تجهیزاتی که پزشکان برای انجام کارشان در عمل جراحی استفاده می‌کنند، اعضای مصنوعی بدن انسان و همین‌طور تجهیزات لیزر کار علم مهندسی پزشکی است.
عمده‌ی فعالیت‌های یک مهندس پزشک طراحی و ساخت دستگاه‌های آزمایشگاهی و سیستم‌های اندازه‌گیری پزشکی و بیمارستانی، تعمیر و نگهداری و بهینه‌سازی وسایل و تجهیزات پزشکی و خرید و فروش تجهیزات پزشکی است. مهندسان پزشکی، با هدف بهبود کیفیت و کارآیی مراقبت از بیمار، راه‌حل‌هایی را برای مشکلات درمانی و پزشکی، تجزیه و تحلیل و طراحی می‌کنند. این راه‌حل‌ها غالباً در قالب یک سخت‌افزار یا نرم‌افزار و یا ترکیبی از هر دو ارائه می‌شوند.
وظایف و مسئولیت‌های مهندس پزشکی
• طراحی سیستم‌ها و محصولاتی مانند اندام‌های مصنوعی داخلی و خارجی که جایگزین اعضای از دست رفته یا ناقص بدن می‌شوند.
• طراحی و ساخت دستگاه‌های تشخیص مشکلات پزشکی و بیماری‌ها
• نصب، تنظیم، نگهداری، تعمیر یا پشتیبانی فنی تجهیزات پزشکی
• آموزش کاربری تجهیزات پزشکی به کادر پزشکی و درمانی
• کار و تحقیق در جنبه‌های فنی و مهندسی مربوط به سیستم‌های بیولوژیکی انسان‌ها و حیوانات در کنار دانشمندان علوم دیگر و پزشکان
• تحقیق و پژوهش نظری و عملی در زمینه‌ی تولید یا بهبود کیفیت تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی
• نظارت بر عملیات صادرات و واردات تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی
متخصصان رشته‌ی مهندسی پزشکی، مدارهای الکترونیکی طراحی می‌کنند، نرم‌افزار برای اجرا در تجهیزات پزشکی تولید می‌کنند، شبیه‌سازی رایانه‌ای را برای آزمایش داروها، اعضای مصنوعی جدید یا سیستم‌های تصویربرداری پزشکی انجام می‌دهند و تجهیزات ورزشی و توانبخشی را طراحی می‌کنند. آنها همچنین پروتزها و اعضای مصنوعی بدن مانند مفصل ران و زانو را طراحی و تولید می‌کنند. در بعضی موارد، این افراد مواد مورد نیاز برای ساخت اعضای مصنوعی را توسعه می‌دهند.
مهارت‌ها و توانمندی‌های مهندس پزشکی
۱. مهارت‌های تحلیلی و پژوهشی
مهندسان پزشکی باید قادر به تحلیل نیازهای بیماران و مشتریان برای طراحی راه‌حل‌های مناسب باشند. پژوهش یکی از ارکان اصلی کار مهندسی پزشکی است.
۲. مهارت‌های ارتباطی و کار گروهی
مهندسان پزشکی اغلب در به صورت گروهی کار می‌کنند. آنها اطلاعات را از بیماران، پزشکان و متخصصان جمع‌آوری کرده و با تیمی از مهندسان رشته‌های مرتبط کار می‌کنند. آنها باید قادر به پیاده‌سازی ایده‌های دیگران و همکاری در پروژه‌های مشترک باشند. این حجم کار ارتباطی نیازمند فن بیان قوی و مهارت‌های کلامی نیز هست.
۳. مهارت‌های ریاضی و آماری
مهندسان پزشکی از تحلیل‌های آماری و موضوعات پیشرفته در ریاضیات برای تجزیه و تحلیل، طراحی و عیب‌یابی در کار خود استفاده می‌کنند.
۴. مهارت‌های حل مسئله
مهندسان پزشکی معمولاً با مشکلاتی در نرم‌افزارها، تجهیزات یا سیستم‌های بیولوژیکی پیچیده مواجه هستند که باید قادر به حل آنها باشند.
شخصیت و ویژگی‌های مهندس پزشکی
متقاضی تحصیل و کار در رشته‌ی مهندسی پزشکی باید به علومی مثل ریاضیات، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی و همچنین کارهای تحقیقاتی و پژوهشی علاقه‌مند باشد. شخصیت خلاق و مبتکری داشته باشد. از آنجایی که این رشته جدید است، بسیاری از زمینه‌های شغلی آن نیاز به تحقیق و اختراع ابزارها و روش‌های نوین پزشکی دارد. مهندسی پزشکی شاخه‌های متعددی دارد و یک مهندس پزشک موفق باید در مباحث مربوط به شاخه‌ی خودش مثل مباحث برق و الکترونیک در مهندسی پزشکی بیوالکتریک و همچنین در مباحث مکانیکی در مهندسی پزشکی بیومکانیک تخصص کافی داشته باشد. یک مهندس پزشک موفق، به‌خصوص آنهایی که قصد دارند در کار واردات و صادرات تجهیزات و دستگاه‌های پزشکی فعالیت کنند، باید با شیوه‌های بازاریابی و فروش آشنایی داشته باشند؛ درآمد و فرصت‌های شغلی در این حوزه از رشته‌ی مهندسی پزشکی نسبت به دیگر حوزه‌ها در کشور ما بیشتر است. تسلط به زبان انگلیسی هم برای یاد گرفتن دستورالعمل‌های مربوط به نحوه‌ی استفاده و به کارگیری دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی وارداتی، دسترسی به آخرین اطلاعات و اخبار مرتبط، ارتباط با شرکت‌های تجهیزات پزشکی خارجی و خرید و فروش تجهیزات پزشکی لازم و ضروری است.
دانش و تحصیلات مورد نیاز کارشناس مهندسی پزشکی
برای ورود به این رشته و حرفه، متقاضی باید در یکی از این رشته‌ها مدرک تحصیلی داشته باشد؛ مهندسی پزشکی گرایش بیوالکتریک، مهندسی پزشکی (رباتیک پزشکی)، مهندسی پزشکی (زیست مواد)، مهندسی پزشکی گرایش اطلاعات پزشکی، مهندسی پزشکی گرایش بافت، مهندسی پزشکی گرایش بیومتریال، مهندسی پزشکی گرایش بیومکانیک، مهندسی پزشکی گرایش توانبخشی، مهندسی پزشکی گرایش ورزش، مهندسی پزشکی بالینی؛ و همچنین با نرم‌افزارهای حوزه‌ی مهندسی پزشکی آشنایی داشته باشد.
در حال حاضر رشته‌ی مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی، دارای سه گرایش زیر است.
گرایشهای رشته مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی
بیوالکتریک
این گرایش، شامل دروس مشترک با رشته‌های کامپیوتر و برق (الکترونیک، کنترل و مخابرات) به همراه دروس پایه‌ی پزشکی مانند فیزیولوژی، آناتومی و تصویربرداری پزشکی است و هدف آن به کارگیری دانش الکترونیک و رایانه در حوزه‌ی پزشکی است.
بیومکانیک
در این گرایش، در حوزه‌ی فنی، تمرکز روی دروس فیزیک و مکانیک کلاسیک سیالات و جامدات است. هدف این گرایش، تحلیل‌های حرکتی اندام‌ها و کاربرد رباتیک در طراحی و تولید وسایل تشخیصی و درمانی است.
بیومتریال
در این گرایش، تمرکز روی شناخت مواد و ترکیب‌های طبیعی و مصنوعی است. کاربرد این مواد در اندام مصنوعی و مصارف درمانی معمولاً در قالب به کارگیری بافت‌های زنده و مواد مصنوعی برای کاشت آنها در بدن است. (گرایش بالینی هم در بعضی دانشگاه‌ها وجود دارد که در اصل، همان گرایش بیوالکتریک محسوب می‌شود.)
در مقاطع بالاتر، گرایشهای دیگری نیز به این رشته اضافه می‌شوند که از جمله می‌توان به مهندسی بافت، رباتیک پزشکی، پردازش سیگنال یا تصاویر پزشکی، ابزار دقیق پزشکی و مهندسی ورزش اشاره کرد.
بازار کار و وضعیت استخدام مهندسی پزشکی
این رشته با توجه به نوپا بودنش، آینده و فرصت‌های شغلی خوب و متنوعی برای متقاضیانش خواهد داشت. چرا که پیشرفت علم پزشکی در گرو متخصصان این حوزه است. نیاز به رشته و مشاغل مهندسی پزشکی تا حدی است که فار‌غ التحصیلان، حتی دانشجویان ترم‌های آخر این رشته و رشته‌های مرتبط هم خیلی زود استخدام می‌شوند، به عنوان مثال در بیمارستان‌ها.
متخصصین و فارغ‌التحصیلان رشته‌ی مهندسی پزشکی، با توجه به سطح مهارت و تجربه‌ی خود، می‌توانند در طیف وسیعی از موضوعات مختلف فنی و مهندسی مشغول به کار شوند. به طور کلی می‌توان مشاغل رشته‌ی مهندسی پزشکی را به سه گروه عمده تقسیم‌بندی کرد.
تقسیم‌بندی مشاغل رشته مهندسی پزشکی
متخصص تجهیزات پزشکی بیمارستان
مدیریت، تعمیر و نگهداری و خرید تجهیزات پزشکی بیمارستان‌ها و همچنین آموزش طرز استفاده از تجهیزات پزشکی به کادر درمانی بیمارستان بر عهده‌ی متخصصین تجهیزات پزشکی است. در حال حاضر در هر بیمارستان، حداقل یک متخصص تجهیزات پزشکی باید وجود داشته باشد.
شرکت‌های تخصصی تجهیزات پزشکی
شرکت‌های دانش‌بنیان که به طراحی و تولید تجهیزات پزشکی مشغول هستند و شرکت‌های بازرگانی، نمایندگی‌های فروش و خدمات پس از فروش تجهیزات پزشکی وارداتی، از دیگر موقعیت‌های شغلی متخصصین رشته‌ی مهندسی پزشکی محسوب می‌شوند. در این شرکت‌ها طیف گسترده‌ای از موقعیت‌های کاری وجود دارد. واحدهای تحقیق و توسعه، واحدهای تولید و خدمات و بخش‌های مدیریتی آنها از جمله این موقعیت‌ها هستند.
حوزه‌های کاری مرتبط با برق و الکترونیک، کامپیوتر و مکانیک
فارغ‌التحصیلان رشته‌ی مهندسی پزشکی همچنین می‌توانند در حوزه‌های کاری مرتبط با برق و الکترونیک، کامپیوتر و مکانیک و در مراکز تحقیقاتی از قبیل موسسه‌ی استاندارد، بنیاد مستضعفان و جانبازان، مرکز تحقیقات وزارت دفاع و سایر مراکز تحقیقاتی . وزارت بهداشت، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزارت صنایع، سازمان تأمین اجتماعی، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی و … استخدام شوند.
استخدام در شرکت‌های خصوصی با مدرک کارشناسی امکان‌پذیر است، ولی به طور کلی موفقیت در این رشته و داشتن درآمد خوب مستلزم ادامه تحصیل ترجیحاً تا مقطع دکتراست. آینده‌ی این رشته از چشم‌انداز روشنی برخوردار است، به شرط هماهنگی بخش پزشکی و بخش مهندسی. ضرورت وجود مهندسان پزشکی در بیمارستان‌ها، خرید تجهیزات و … در صرفه‌جویی اقتصادی هم کاملاً احساس می‌شود. در نهایت می‌توان گفت که زمینه‌ی توسعه‌ی این رشته فراهم است و برای کار بیشتر فضای مناسبی دارد.
پیش‌بینی شده که بازار کار رشته‌ی مهندسی پزشکی از سال 2012 تا 2022، رشد بیست و هفت درصدی خواهد داشت، که رشد قابل توجهی است. درآمد متخصصین مهندسی پزشکی نیز معمولاً در سطح بالاترین درآمدهای رشته‌های فنی و مهندسی قرار می‌گیرد. یکی از دلایل این سطح درآمد، کمبود متخصصین این حوزه نسبت به سایر رشته‌های فنی و مهندسی است. بنابراین، در صورتی که دانشجویان رشته مهندسی پزشکی بتوانند مهارت‌ها و تخصصهای مورد نیاز بازار را کسب کنند، قادر خواهند بود آینده‌ی شغلی خود را تضمین کنند.
چالش‌های پیش روی مهندسی پزشکی
• بازار محدود کار به دلیل وارداتی بودن محصولات و تجهیزات پزشکی
• مشکلات و مسائل مربوط به قوانین ممنوعیت و محدودیت‌های واردات تجهیزات و گمرک
• متناسب نبودن نیاز مراکز درمانی با تجهیزات تولید شده
• پیچیدگی طراحی و ساخت محصولات پزشکی
• مشکلات مربوط به تأمین اعتبار برای تولید محصولات
• ناهماهنگی میان آموخته‌های دانشگاهی و فرآیندهای اجرایی در محیط کار
امکان ادامه تحصیل در خارج از کشور برای مهندسی پزشکی
به دلیل پیشرفت روزافزون رشته‌ی مهندسی پزشکی، اکثر کشورها توجه خاصی به این رشته دارند. میزان تقاضای اندک دانشجویان در سرتاسر دنیا هم باعث می‌شود که دانشگا‌ه‌های کشورهای مختلف راحت‌تر در این رشته دانشجو بپذیرند. در حال حاضر در تمام کشورهای پیشرفته‌ی دنیا، امکان ادامه تحصیل در رشته‌ی مهندسی پزشکی وجود دارد. در کشورهای امریکا، کانادا و آلمان، بیشترین فرصت ادامه تحصیل این رشته وجود دارد. انگلیس، فرانسه، استرالیا، ژاپن، چین و سنگاپور را هم به این فهرست اضافه کنید. در صورت ادامه تحصیل این رشته در خارج از کشور، امکان کار در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر نیز وجود دارد؛ معمولاً این مراکز تحقیقاتی، ارتباط تنگاتنگی با شرکت‌های بزرگ تجهیزات پزشکی داشته و امکان جذب دانشجویان مستعد در این شرکت‌ها نیز وجود خواهد داشت. ناگفته نماند که بالاترین میزان درآمد مربوط به بخش تحقیقات این رشته است.
آگهی شغلی مهندسی پزشکی و آگهی شغلی در رشته‌ها و تخصصهای دیگر در چراغ ارائه می‌شود.
