استخدام کارشناس GIS
GIS یا سیستم اطلاعات جغرافیایی چیست؟
GIS یا سیستم اطلاعات جغرافیایی به سیستمی گفته می‌شود که به گردآوری، ذخیره، تحلیل، مدیریت و ارائه داده‌های جغرافیایی می‌پردازد. واژه کلیدی در این فناوری همان «جغرافی» است، یعنی بخشی از داده‌ها و اطلاعاتِ مورد استفاده، داده‌های فضایی است. به عبارت دیگر، داده‌هایی که استفاده می‌شوند به نوعی به موقعیت‌هایی بر روی کره زمین ارجاع دارند.
در کنار داده‌های اصلی، معمولا داده‌های جدولی‌ای نیز وجود دارند که با نام داده‌های وصفی شناخته می‌شوند. داده‌های وصفی را می‌توان بطور کلی، اطلاعات اضافی‌ای دانست در مورد ویژگی‌های فضایی یا مکانی است. بطور مثال، مجموعه مدرسه‌های یک شهر را در نظر بگیرید. موقعیت مکانی هر مدرسه، همان اطلاعات فضایی است و اطلاعات اضافی‌ای مانند نام مدرسه، مقطع تحصیلی آن، تعداد دانش‌آموزان و غیره نیز دربرگیرنده داده‌های وصفی خواهند بود.
ترکیب این دو نوع داده است که سیستم اطلاعات جغرافیایی را قادر می‌سازد که از طریق تحلیل فضایی و مکانی، ابزار بسیار مناسبی برای حل بسیاری از مشکلات باشد. GIS چیزی فراتر از یک نرم‌افزار صِرف است. افراد و روش‌ها با نرم‌افزار فضایی‌جغرافیایی و ابزارها ترکیب می‌شوند تا امکان تحلیل فضایی را فراهم آورند، پایگاه‌های اطلاعاتیِ عظیم را مدیریت کنند و اطلاعات و داده‌ها را در قالب گرافیکی و نقشه نمایش دهند.
چرا استخدام کارشناس GIS دارای اهمیت است؟
اهمیت استخدام کسی که آشنا با سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی است بستگی بسیاری به ارزش و کارکرد خود این سیستم‌ها دارد. در نتیجه در این بخش به مهم‌ترین کارکردهای GIS می‌پردازیم تا از این طریق به اهمیت شغل کارشناس GIS هم پی برده باشیم. GIS را می‌توان به عنوان ابزاری در فرآیندهای حل مسئله و تصمیم‌گیری و همچنین برای مصورسازی داده‌ها در محیط فضایی بکار برد. داده‌های جغرافیایی‌فضایی را می‌توان برای تعیین موقعیت‌های مکانی برخی ویژگی‌ها و ارتباط آنها با یکدیگر، فراوانی و تراکم آنها در موقعیت‌های خاص، تحقیق در مورد اوضاع موجود در موقعیت‌های مورد نظر و در نواحی مجاور آنها و همچنین واکاویِ تغییرات موجود در یک ناحیه مورد تحلیل قرار داد.
نقشه‌برداری از موقعیت مکانی
با استفاده از GIS می‌توان موقعیت فضایی و مکانی اشیا و ویژگی‌ها را نقشه‌برداری کرده و ارتباط فضایی آنها را تصویرسازی کرد. بطور مثال با GIS می‌توان نقشه‌ای از مناطق معدنی در یک منطقه تهیه کرد و در آن با الگوهای تصویری نشان داد که در کدام ناحیه‌ها و با چه نوع خصوصیات زمین‌شناختی، فعالیت معدنی انجام می‌شود.
نقشه‌برداری از کمیت‌ها
کمیت‌ها و فراونی‌های یک ویژگی خاص را برای یافتن نقاطِ مطابق با استانداردهای مفروض و همچنین پیدا کردن روابط میان چند نقطه مکانی مورد نقشه‌برداری قرار می‌دهند. بطور مثال با استفاده از GIS موقعیت‌های مدارس در یک شهر را نقشه‌برداری کرد و سپس با رنگ‌های مختلف نشان داد که در کدام نواحی از شهر، مدرسه‌های بیشتر یا کمتری وجود دارد.
نقشه‌برداری از تراکم
گاهی اوقات، می‌توان با بکارگیری GIS تمرکز و تراکم جمعیت‌های مختلف در موقعیت‌های مکانی گوناگون را نقشه‌برداری کرد. مثلا می‌توان تراکم جمعیت در یک شهر را با این سیستم به راحتی نشان داد.
یافتن محتویات یک موقعیت مکانی
می‌توان از GIS برای اطلاع یافتن از اتفاقات و یا ویژگی‌های خاصِ موجود در یک منطقه یا ناحیه خاص استفاده کرد. می‌توان خصوصیات «داخل» یک موقعیت مکانی را با ایجاد معیارهای ویژه‌ای که خصوصیت یا اتفاق مورد نظر را تعریف می‌کنند، تعیین کرد. بطور مثال می‌توان با استفاده از GIS می‌توان وقوع سیل در یک منطقه و ساختمان‌های موجود در راه سیل را نقشه‌برداری کرد. با استفاده از ابزارهایی همچون کلیپ (CLIP) می‌توان تعیین کرد که کدام ساختمان‌ها دچار سیل شده‌اند و خسارت‌های احتمالی چقدر است.
اطلاع یافتن از نقاط مجاور
می‌توان با استفاده از ابزارهای پردازشی‌ای مانند بافر (BUFFER) دریافت که در مجاورت یک ویژگی یا اتفاق، چه چیزهایی رخ می‌دهد. بطور مثال می‌توان نقشه‌ای از چارچوب زمانیِ حرکت وسایط نقلیه از یک موقعیت مکانی مرکزی در یک شهر تهیه کرد. در این نقشه می‌توان از خیابان‌ها به عنوان یک شبکه استفاده کرد و معیارهایی همچون محدوده سرعت را به آن افزود و از این طریق تعیین کرد که در عرض ۵، ۱۰ یا ۱۵ دقیقه، یک وسیله نقلیه چه مسافتی را طی می‌کند.
نقشه‌برداری از تغییرات
می‌توان با استفاده از GIS تغییراتی که در یک ناحیه جغرافیایی خاص رخ می‌دهد را به منظور پیش‌بینی شرایط آینده، تصمیم‌گیری برای عملیات‌ها و یا ارزیابی نتایج حاصل از سیاست‌ها و برنامه‌ها مورد نقشه‌برداری قرار داد. بطور مثال می‌توان نقشه‌ای از یک شهر تهیه کرد و در آن با تعیین رنگ‌های خاص، تغییرات و رشد مناطق مسکونی را در نسبت با مناطق جنگلی مورد ارزیابی قرار داد. با استفاده از چنین نرم‌افزارهایی می‌توان سیاست‌های کلی در مورد گسترش شهرها و کنترل رشد جمعیت آنها را به درستی تعیین کرد.
وظایف و مسئولیت‌های کارشناس GIS
از جمله وظایف و مسئولیت‌های یک کارشناس GIS می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• پشتیبانی و مدیریت اپلیکیشن‌های GIS بر مبنای رشد تقاضا در کسب‌وکارها
• برنامه‌ریزی و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های مربوط به GIS جهت دستیابی به اهداف مورد نظر
• ایجاد استانداردهای مربوط به کنترل کیفیت سیستم
• تحلیل و حل مسائل مربوط به سیستم اطلاعات جغرافیایی در فواصل زمانی منظم
• گردآوری و تحلیل داده‌هایی که GIS تولید کرده است
• نظارت بر جریان داده‌ها، مدیریت و فعالیت‌های مربوط به عملیات توزیع جهت پشتیبانی از GIS
• ارائه پشتیبانی در طراحی و ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی جغرافیایی
• مدیریت پایگاه اطلاعاتی جغرافیایی و ایجاد نقشه و انجام عکاسی هوایی
• نگهداری و ذخیره اسناد و مدارک جغرافیایی جهت ارجاع
• مساعدت در آماده‌سازی بودجه سالانه
• فعالیت در تطابق با استانداردهای GIS و سیاست‌های مربوط به سطح کیفی
• ارائه راهنمایی تخصصی به کاربران GIS در صورت نیاز
• کمک به تیم فنی در طراحی و توسعه سیستم
• به‌روزرسانی اطلاعات در مورد آخرین پیشرفت‌ها د زمینه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی
مهارت‌ها و ویژگی‌های لازم برای کارشناس GIS
کارشناس GIS کسی است که دارای تفکر تحلیلی بسیار نیرومندی است و توانایی بالایی هم در توجه به جزئیات و ظرائف دارد. علاوه بر این ویژگی‌ها، مهم‌ترین مهارت‌ها و ویژگی‌های لازم برای کارشناس GIS موارد زیر است:
کنجکاوی
بیش و پیش از همه چیز، کارشناس GIS باید انسان کنجکاوی باشد. موفق‌ترین کارشناسان در این حوزه، افراد کنجکاوی هستند که نه فقط در مورد فناوری‌های جغرافیایی و مکانی بلکه در مورد دنیای اطرافشان نیز به تجسس می‌پردازند. آنها روابط مکانی و فضایی موجود در پدیده‌ها را در مقیاس‌های مختلف تحت نظر می‌گیرند، پدیده‌هایی همچون الگوهای ترافیکی، خطرات طبیعی، پراکندگی زیستی و اقلیم‌های مختلف.
کنجکاوی، ویژگی دیگری را نیز تقویت می‌کند و آن سرسختی و پشتکار است. پشتکار و سرسختی هم در حل برخی از مسائل این حوزه لازم است. برخی از افراد موفق در این حوزه ممکن است بارها و بارها مبادرت به حل یک مسئله کنند و با این حال، احساس خستگی نکنند. علاوه بر این، سرسختی باعث می‌شود که در حل مسائل مشابه، مشکل کمتری بروز کند. کنجکاوی در پرسیدن سؤال‌های جغرافیایی نیز بسیار مؤثر است. پرسیدن سؤوال درست، نخستین گام در فرآیند کاوش جغرافیایی موفیت‌آمیز است.
مهارت تفکر انتقادی
دومین ویژگی و مهارت مهم، داشتن تفکر انتقادی است. افراد موفق در این رشته، تفکر انتقادی نیرومندی را راجع به داده‌ها و اطلاعات کسب کرده‌اند. آنان علاوه بر اینکه می‌دانند کجا به دنبال داده بگردند، درک چنان درستی از فراداده‌ها دارند که مزیت‌ها و محدودیت‌های کار با انواع مختلف داده‌ها را هم می‌شناسند. آنها مؤثرترین روش‌های گردآوری، تحلیل و نمایش داده‌های جغرافیایی از طریق GIS را می‌شناسند.
آگاهی از اصول بنیادین جغرافیا
یک کارشناس موفق GIS باید به اصول بنیادی جغرافیا نیز آگاه باشد. او به خوبی با اصول بنیادی موجود در پدیده‌های جغرافیایی همچون افکنش نقشه، داده، روابط توپولوژیک، تکنیک‌های انجام کار میدانی، مدل‌های داده‌های مکانی و فضایی، نظریه پایگاه داده‌ها، روش‌های طبقه‌بندی داده‌ها و استفاده بهینه از آمارها و روش‌های پردازش اطلاعات آشنایی دارد.
انعطاف‌پذیری
سازگاری‌پذیری و داشتن انعطاف کاری، دیگر ویژگی مهم در این شغل است. حوزه علوم مربوط به سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی از لحاظ مخاطبان و کاربران، شبکه‌های دریافت‌کننده و زبان‌های برنامه‌ریزی به سرعت در حال رشد و گسترش است. امروزه با استفاده از لپ‌تاپ، گوشی همراه و حتی در میان ابرها هم می‌توان به GIS دسترسی پیدا کرد. با چنین سرعت رشدی، کارشناسان GIS نیز باید هر لحظه آماده پذیرش و سازگاری با تغییرات و پیشرفت‌های جدید باشند.
مهارت ارتباطی قوی
پنجمین ویژگی مهم، داشتن مهارت بالا در ایجاد ارتباط با دیگران است. کارشناس GIS باید بداند که چگونه از GIS و دیگر ابزارهای نمایش برای انتقال نتایج تحلیل‌ها به مخاطبان مختلف استفاده کند. نقشه‌ها ابزارهای نیرومند انتقال اطلاعات هستند، پس باید با نحوه درست بکارگیری عناصرنقشه‌نگاری مانند رنگ‌ها، الگوها و روش‌های طبقه‌بندی آشنا بود. کارشناس GIS همچنین باید بتواند نتایج تحلیل‌های خود را به صورت گزارش نوشتاری، ویدئو، رو در رو، آنلاین و ... منتقل کند. با توجه به گسترش دامنه مخاطبان و کاربران GIS، داشتن مهارت در انتقال اطلاعات به آنها مهم‌تر از پیش می‌گردد.
تحصیلات لازم برای کارشناس GIS
متقاضیان این شغل باید حداقل دارای مدرک کارشناسی در رشته‌های علوم کامپیوتری، جغرافی، مهندسی و دیگر رشته‌های مرتبط با علوم زمین باشند. بدیهی است که متقاضیانِ دارای مدارک تحصیلی بالاتر، از بخت و اقبال بیشتری برای دریافت کار و پیشرفت شغلی برخوردار هستند.
بازار کار و وضعیت استخدام کارشناس GIS
متقاضیانی که دارای مدرک کارشناسی در رشته‌های مرتبط هستند می‌توانند در مراکز دولتی مختلف همچون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، شهرداری‌ها، وزارت‌های نفت، راه و مسکن و شهرسازی و دفاع و سازمان محیط زیست و ... مشغول به کار شوند. متقاضیانی که دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند نیز می‌توانند در مراکز مختلف GIS به انجام پروژه‌های پژوهشی و احیانا به برنامه‌نویسی مشغول شوند. دارندگان مدرک دکتری نیز علاوه بر انجام تحقیقات می‌توانند به تدریس در مراکز دانشگاهی بپردازند.
میزان درآمد کارشناس GIS
درآمدی که کارشناسان GIS از این شغل دریافت می‌کنند به میزان سابقه، سطح تحصیلات، شهر و شرکت یا سازمان مورد فعالیت و نوع قرارداد خود بستگی دارد. در ایران، متأسفانه آمار و اطلاعات رسمی و موثقی در این مورد وجود ندارد. اما در خارج از ایران و طبق آمار موجود در سایت پِی‌اسکِیل، متوسط درآمد سالانه یک کارشناس GIS برابر با ۵۲۵۸۳ دلار می‌باشد.
