استخدام مهندس ناظر
مهندس ناظرکیست؟
مهندس ناظر به کسی گفته می‌شود که دارای شخصیت حقیقی یا حقوقی و همچنین پروانه اشتغال به کار مهندسی می‌باشد و در یکی از رشته‌هایی که قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان تعیین کرده است به نظارت بر صحت اجرای عملیات‌ها و اجزای ساختمانی همچون سازه، تأسیسات برقی و مکانیکی و معماری ساختمان می‌پردازد. این نظارت به منظور حصول اطمینان از رعایت شدن قوانین و مقررات ملی ساخت‌وساز توسط متصدیان و مجریان ساخت‌وساز ساختمانی صورت می‌پذیرد.
چرا استخدام مهندس ناظر دارای اهمیت است؟
اهمیت استخدام مهندس ناظر رابطه نزدیکی با اهمیت سازه‌ها و ساختمان‌هایی دارد که تحت نظارت او ساخته می‌شوند. مهم نیست که این ساختمان‌ها چه مساحت و حجمی دارند، بلکه آنچه اهمیت دارد این است که احتمال وقوع خطرات و آسیب‌ها و خطاها می‌تواند بسیار بالا باشد. اندیشیدن به این نوع ریسک‌ها و خطرات جانی و مالی، اهمیت نظارت بر ساخت‌وساز را بیش از پیش، نمایان می‌کند. استخدام مهندس ناظر، این اطمینان را به کارفرمایان و مجریان طرح‌های عمرانی می‌دهد که پروژه آنها مقررات و استلزامات ایمنی و قانونی را که موجب حفاظت از خود آنان و کارکنانشان می‌شود رعایت می‌کند. در قسمت زیر به برخی از مهم‌ترین کارکردها و مزایای استخدام مهندس ناظر خواهیم پرداخت:
• بهبود عملکرد
اگرچه ممکن است گمان کنیم که کارکنان و تجهیزات، بی آنکه مورد نظارت مستمر قرار گیرند کار خودشان را بطور کاملا مؤثر انجام خواهند داد، اما واقعیت تطابق چندانی با این گمان ندارد. واقعیت نشان داده است که در برخی از سوانح و حوادث مهم عمرانی، عدم وجود نظارت مؤثر و مستمر یکی از عوامل اصلی رخ دادن چنین اتفاقاتی بوده است. عوامل بسیاری در ایجاد رخدادهای ناگوار می‌توانند نقش داشته باشند، اما باید به خاطر داشته باشیم که عدم وجود نظارت دقیق و سختگیرانه می‌تواند اصلی‌ترین این عوامل باشد. چرا که اگر ناظران کار خود را به‌درستی و امانتداری انجام دهند، عواملی که خطرزا هستند تحت کنترل درآمده و اصلاح خواهند شد. استخدام مهندس ناظری که علاوه بر برخورداری از سواد و آگاهی‌های فنی و تخصصیِ لازم، دارای وجدان کاری نیز هست می‌تواند کمک شایانی به تشخیص ناکارآمدی‌ها و خطرات و سپس تلاش در جهت رفع آنها کرده و در نهایت موجب ارتقای سطح کار خواهد شد.
• جوانب قانونی
علاوه بر افزایش سطح عملکرد پروژه‌های عمرانی، استخدام مهندسان ناظر مزیت بسیار مهم دیگری را نیز در بر دارد و آن حصول اطمینان از رعایت شدن مقررات و قوانین ساخت‌وساز در فرآیند پروژه است. در مورد کار نظارت نیز قوانین و مقررات خاصی وجود دارد. برخی از این مقررات و استلزامات قانونی، استانداردهای لازم برای انجام نظارت و تعداد ناظرانی که باید بر پروژه ساختمانی نظارت داشته باشند را تعیین کرده‌اند. این مقررات نه تنها تعداد ناظران که حتی نوعِ پروتکل‌ها و فرآیندهای ایمنی را که مهندسان ناظر باید در روند نظارتی خود مورد تبعیت قرار دهند را نیز مشخص کرده‌اند. استخدام مهندس ناظری که تسلط کافی بر جزئیات و ظرایف قوانین و مقررات ساخت‌وساز داشته باشد و در نظارت بر رعایت شدن آنها توسط کارفرمایان و مجریان نهایت امانتداری و صداقت را به خرج دهد، خروجی کار را بسیار مطمئن‌تر و امن‌تر خواهد کرد.
وظایف و مسئولیت‌های مهندس ناظر
مهندسان ناظر دارای مسئولیت‌ها و وظایف بسیاری هستند که در بخش زیر به چند فقره از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
• نظارت بر صحت و کیفیت اطلاعات و مشخصات فنی که در نقشه‌های تصویب‌شده سازه و گودبرداری آمده است
• حصول اطمینان از رعایت شدن مقررات لازم توسط مجری پیش از تخریب ساختمان‌های موجود
• حصول اطمینان از اینکه مجریان و کارفرمایان، مجوزهای ضروری را کسب کرده باشد و همچنین مطالعه دقیقِ مندرجات این مجوزها
• کنترل مطابقت داشتن شیوه تخریب با قوانین و مقررات لازم و کسب اطمینان از مراعات شدن نکات و استلزامات ایمنی
• خوانش دقیق گزارش مربوط به شناسایی خاک و پی ساختمان
• کنترل و نظارت بر نتایج به دست آمده از بررسی وضعیت بناها و تأسیسات شهری مجاور ساختمان
• نظارت بر شیوه پیاده کردن نقشه فونداسیون و کسب اطمینان از مطابقت داشتن آن با نفشه‌های مصوب
• بررسی جستجوهایی که سازنده در مورد خاک محل انجام داده است و کسب اطمینان از صحت انطباق آن با اطلاعات درج شده در گزارش ژئوتکنیکی و در صورت لزوم، دستور به انجام گرفتن آزمایش‌های بیشتر
• نظارت بر اتخاذ شیوه درست پی‌کنی نظیر موقعیت پی، ابعاد و شکل آن، بسترسازی، زه‌کشی و دیگر الزامات فنی
• کنترل قالب‌بندی‌ها، شیوه میلگردگذاری و حصول اطمینان از تطابق قطر، پوشش، طول، وصله و دیگر مسائل مربوط به میلگردها با استانداردهای تعیین‌شده
• نظارت بر شیوه متراکم‌سازی، پرداخت نهایی سطوح و نگهداری و عمل‌آوری بتن و دیگر الزامات مربوط به آن
• نظارت بر جنس و نوع فولادهایی که در پی و سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند
• نظارت بر ابعاد، موقعیت، سوراخ‌ها، اندازه سوراخ‌ها و دیگر ویژگی‌های صفحه ستون‌ها
• نظارت بر کیفیت ساخت ستون‌ها و کنترل شیوه نصب آنها
• نظارت بر شیوه ساخت و روش نصب تیرها، بادبندها و اطمینان از اجرای درست سقف‌ها اعم از نوع آجر یا سفال و بتن یا ملات مورد استفاده، تیرها و تیرچه‌ها، میلگردگذاری و بتن‌ریزی و ...
• نظارت بر شیوه اجرای جوشکاری‌ها، اتصالات پیچ و مهره‌ای
• کسب اطمینان از درست اجرا شدن شناژهای فلزی یا بتنی
• کسب اطمینان از رعایت دقیق جزئیات در ساختن دیوارهای داخلی و بیرونی و منطبق بودن آنها با نقشه و الزامات فنی مربوط به نوع سازه و میزان لرزش آن
• نظارت بر انجام لوله‌کشی‌ها، تأسیسات الکتریکی و مکانیکی و کانال‌ها و حصول اطمینان از انجام شدن آنها در محل‌های مناسب و همچنین اطمینان از عدم آسیب‌رسانیِ موارد ذکرشده به جزئیات سازه
• نظارت بر شیوه تأمین، انتقال و نگهداری از مصالح و کسب اطمینان از منطبق بودن آنها با مندرجات نقشه و استانداردهای ملی ایران
مهارت‌ها، توانایی‌ها و ویژگی‌های یک مهندس ناظر
مهندسان ناظر و بطور کلی ناظران در هر حوزه‌ای نقشی بسیار کانونی در ساختار شرکت‌ها و سازمان‌ها و همچنین سلسله‌مراتب آنها دارند. آنها دیگر کارکنان را در روند کاری‌شان یاری رسانده و از تسهیل و کارآمدی روند فعالیت‌ها کسب اطمینان می‌کنند. اما مهندسان ناظر، برای این کار باید مهارت‌ها و توانایی‌ها را در خود ایجاد کنند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مهارت ارتباطی قوی
بسیاری از ناکارآمدی‌ها و شکست‌ها در محیط کاری، ناشی از عدم وجود روابط مستحکم و مؤثر در میان کارکنان است. توجه به این واقعیت، اهمیت بالای مهارت‌های ارتباطی را در رهبری و مدیریت نیروهای انسانی نمایان می‌سازد. مهندسان ناظر هم که کارشان از نوع شبه‌مدیریتی است، باید مهرت‌های ارتباطی گفتاری و نوشتاری نیرومندی در خود ایجاد کنند تا به مدد این مهارت‌ها بتوانند پیام خود را با وضوح، قدرت و تأثیر کافی به دیگر کارکنان و زیردستان خود منتقل کنند. آنها همچنین باید در نشان دادن واکنش‌های منفی و مثبت ماهر باشند و در پذیرش انتقادات سازنده دیگران، مقاومت نشان ندهند.
• رهبری و مدیریت
راه‌های بسیاری برای تعریف مدیریت و رهبری وجود دارند که بر اساس فرهنگ کاری، صنعت و ساختار مدیریتیِ شرکت‌های مختلف دارای تفاوت‌هایی هستند. با این همه، برخی از ویژگی‌های مدیریتی، کلی و عمومی هستند. ناظران خوب همواره دست به ابتکار عمل می‌زنند ولی همزمان با آن حمایت، انگیزه و اعتمادپذیری را نیز برای اعضای گروهشان فراهم می‌آورند. شاید آنان برای مطمئن شدن از روند منظم و صحیح امور، حتی دست به کارهای کاملا ساده و پیش‌پاافتاده نیز بزنند.
همچنین، مهندسین ناظر باید بتوانند اعضای تیم خود را بی‌طرفانه و عینی قضاوت کرده، نقاط ضعف و قوت هریک از آنان را شناسایی و سپس به هر کدام از آنان وظیفه متناسب با استعدادش را محول کنند.
• همدلی و همدردی
ناظران با کارکنانی سروکار دارند که در درجه اول، انسان هستند و شاید دچار فراموشی، خطا و لغزش شوند. اگرچه برخی از رفتارها و خطاها در محیط کاری به هیچ وجه پذیرفته نیستند، مهندسان ناظر باید تا می‌توانند با نظر همدلی و همدردی به دیگر کارکنان نگاه کنند. چنین رویکردی می‌تواند به حل و فصل سریع‌ترِ مشکلات و ایجاد انسجام میان کارکنان کمک شایانی کند. در مقابل این رویکرد، واکنش خشم‌آلود و ناصبورانه قرار دارد که می‌تواند در نهایت به بازده کمتر کاری بیانجامد.
• رفع اختلافات
وقوع اختلافات و درگیری‌ها در محیط کاری امری طبیعی است و لزوما هم منفی نیست. اختلاف یعنی اینکه تغییراتی در حال وقوع است و نظرات افراد دارای تفاوت‌هایی است. اگر مهندس ناظر بتواند این اختلاف‌ها را کاملا مدیریت کند، قادر خواهد بود که فرصتی جهت تحکیم روابط و یافتن راهکار مناسب ایجاد کند. یکی از بهترین راه‌ها برای حل و فصل اختلافات، آگاهی از انواع اختلافات و نزاع‌ها و انگیزه‌ها و مکانیسم‌های روانی موجود در آنها می‌باشد.
• مهارت حل مسئله
مهم‌ترین راهکارها در حل مسائلی که در محیط کاری رخ می‌دهند، تفکر انتقادی، خلاقیت و انسجام هستند. یکی از کارهای مهندس ناظر هم این است که در هنگام بروز مشکل، آن را ریشه‌یابی کند و با روشی مقبول و منسجم به مقابله با آن بپردازد. شکی نیست که ابتکار بخش مهمی از فرآیند حل مسئله است، اما تبعیت از سیاست‌ها، روندها و قوانین و مقررات نیز باید در حل مسائل مورد توجه قرار گیرد.
• مدیریت زمان و اولویت‌بندی
زمان محدود است و برخی از پروژه‌ها ضروری‌تر و فوری‌تر هستند. یک مهندس ناظر خوب باید بتواند امور مختلف کاری را اولویت‌بندی کرده و در فرصت و زمان مقتضی به انجام برساند. با برخورداری از این مهارت، ناظر می‌تواند بدون آنکه اضطرابی به کارکنان وارد کند، کار هریک از آنان را تحت نظر گرفته و نکات و انتقادات لازم را در زمان مناسب گوشزد کرده و در نهایت نظم و انضباط کار را افزایش دهد.
• اعتماد به نفس
کارکنان و کارگران رفتار و رویکرد مهندس ناظر را مورد توجه قرار می‌دهند. وقتی مهندس ناظری تصمیمات خود را با اعتماد به نفس اتخاذ کرده و با صراحت کامل به دیگران انتقال دهد، فضای کاریِ پربازده‌تر و مثبت‌تری ایجاد خواهد شد. با این کار، نه تنها اعتماد کارکنان به مهندس ناظرشان بیشتر می‌شود، بلکه وضوح و رهبری ناظر هم موجب دقت بیشتر آنان در کارشان خواهد شد. البته اعتماد به نفس نباید مانع از آن شود که مهندس ناظر اشتباهات و خطاهای خود را نپذیرد.
تحصیلات لازم برای مهندس ناظر
کسانی که مشتاق‌اند در این حوزه کاری به فعالیت بپردازند باید حداقل دارای مدرک کارشناسی در رشته مهندسی عمران باشند. متقاضیانی هم که دارای مدرک کارشناسی ارشد در یکی از گرایش‌های مهندسی عمران مانند ژئوتکنیک، زلزله، سازه و دیگر گرایش‌های مربوطه هستند می‌توانند به عنوان مهندس ناظر فعالیت کنند. همانطور که در بالا اشاره شد، مهندسین ناظر علاوه بر مدارک تحصیلی بالا باید دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی نیز باشند.
بازار کار و وضعیت استخدام مهندس ناظر
مهندسین ناظر می‌توانند برحسب میزان تجربه، سطح تحصیلات و سلایق و خصوصیات روانی خود در بخش‌های مختلف عمرانی و ساختمانی مشغول کار شوند. آنها می‌توانند با دفترهای فنی عمرانی و پیمانکاری همکاری داشته و در پروژه‌های مختلف به فعالیت بپردازند. همچنین مهندسان ناظر می‌توانند در مراکز و وزارتخانه‌هایی که به اجرای پروژه‌های عمرانی و ساختمانی می‌پردازند نظیر وزارتخانه راه و شهرسازی، وزارت نیرو، سازمان نظام مهندسی و ...مشغول به کار شوند.
میزان درآمد مهندس ناظر
میزان درآمد مهندسان ناظر با توجه به میزان سابقه، سطح تحصیلات، نوع قرارداد و شهر و شرکتی که طرف قرارداد است، تفاوت دارد. طبق گزارشِ نه‌چندان معتبر برخی از سایت‌های داخلی، در سال ۹۳ درآمد ماهانه یک مهندس ناظر تقریبا برابر با ۲ میلیون تومان بوده است. در سال ۹۲، علیرغم فراوانی نسبتا ایدئال ساخت‌وسازها در شهر تهران، به دلیل تعداد فراوان مهندسان ناظر، هر یک از آنان تنها موفق به انجام ۱۵ درصد از ظرفیت کاری خود شد و ماهانه تنها یک میلیون تومان درآمد کسب کرد. اما در خارج از ایران، مطابق با آمار و اطلاعات شغلیِ موجود در سایت پِی‌اسکِیل، متوسط درآمد سالانه یک مهندس ناظر برابر با ۹۷۳۴۸ دلار است.
