منابع انسانی
اصطلاح «منابع انسانی» اولین بار در سال 1893 توسط اقتصاددانی به نام جان کامنز مطرح و بعدها به روابط بین کارمند و کارفرما بسط داده شد. منابع انسانی در واقع افرادی هستند که در یک شرکت یا سازمان کار می‌کنند و چرخش را می‌چرخانند. منبع انسانی را نیروی کار، فرد یا کارمند درون‌سازمانی نیز می‌نامند.
منابع انسانی در واقع یک وظیفه یا شغل سازمانی است که با افراد یا کارمندان و مسائل مربوط به آنها مثل دستمزد و پاداش، استخدام، نظارت و مدیریت عملکرد و آموزش مورد نیاز سر و کار دارد. تمام کسب و کارها، کوچک و بزرگ، به منابع انسانی نیاز دارند تا دو هدف مهم محقق شود؛ یک، به حداکثر رساندن بهره‌وری از کارمندان، دو، محافظت از سازمان در مقابل مشکلاتی که ممکن است برای نیروی کار به وجود بیاید. اگر چه عموماً در کسب و کارهای کوچک، سمتی به عنوان مدیر منابع انسانی وجود ندارد، اما به هر حال، مدیریت منابع انسانی بخشی از وظیفه‌ی مدیر اجرایی یا مدیر عامل سازمان است.
مهارت‌های مورد نیاز منابع انسانی
• مهارت‌های تصمیم‌گیری؛ برای انتخاب بهترین سیاست‌ها، روش‌ها و نیروها در بخش منابع انسانی
• مهارت مدیریتی و سازماندهی؛ برای نظارت بر عملکرد کارشناسان و فرآیندهای بخش منابع انسانی و هماهنگی آنها
• توان ارتباطی مناسب و روابط عمومی خوب؛ برای ایجاد ارتباط مناسب با مدیران و کارکنان سازمان یا شرکت
• توانایی کار گروهی؛ برای انجام وظایف بخش منابع انسانی، کارشناسان این بخش باید همکاری نزدیکی با بخش‌های مختلف داشته باشند و به صورت گروهی فعالیت کنند.
• توجه به جزئیات؛ متخصصان بخش منابع انسانی کار حساسی را در سازمان یا شرکت برعهده دارند. آنها باید در انجام وظایف خود از جمله فرآیند استخدام، ارزیابی عملکرد و... به همه موارد و جزئیات موجود توجه کنند.
دانش و تحصیلات مورد نیاز منابع انسانی
شرکت‌ها یا سازمان‌هایی وجود دارند که برای شغل کارشناس یا مدیر منابع انسانی، افرادی با مدرک تحصیلی غیرمرتبط استخدام می‌کنند. در این صورت تأکید زیادی بر تجربهی افراد وجود دارد. به طور کلی کسی که با موضوعات مربوط به نیروی انسانی از جمله سیستم‌های حقوق و دستمزد، ارزیابی عملکرد، روش‌های استخدام و مصاحبه، قانون کار و... آشنا باشد، می‌تواند حتی بدون نیاز به مدرک در این حوزه کار پیدا کند. اما بدیهی است که فرد تحصیلکرده در این رشته (به عنوان مثال رشته‌ی مدیریت با گرایش منابع انسانی) شانس بیشتری برای استخدام دارد. همچنین داشتن تجربه و شناخت کافی در ارتباط با مسائل منابع انسانی و آشنایی با سیستم‌های نرم افزاری مرتبط با این بخش از عوامل کلیدی موفقیت در این شغل است.
بازار کار و استخدام منابع انسانی
کارشناس و مدیر منابع انسانی در بخش منابع انسانی سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی یا خصوصی استخدام می‌شوند. در خصوص میزان استخدام کارشناس و مدیر منابع انسانی در کشور اطلاعات موثقی در دسترس نیست. اما پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده روند استخدام کارشناس و مدیر منابع انسانی رو به افزایش باشد. روش استخدام کارشناس منابع انسانی معمولاً از طریق درج آگهی استخدامی در روزنامه‌ها، سایت‌ها و گاهی از طریق مراکز شغل‌یابی صورت می‌گیرد. اما در خصوص مدیر منابع انسانی شرایط کمی متفاوت است. در موارد اندکی دیده می‌شود که شرکتی برای استخدام مدیر منابع انسانی از طریق آگهی استخدام اقدام کند. چرا که سمت‌های مدیریتی از بخش‌های حساس و مهم هر سازمانی محسوب می‌شوند، بنابراین معمولاً استخدام آنها بیشتر بر اساس توصیه و معرفی دیگران صورت می‌گیرد. البته تجربهی کاری مدیریتی و سوابق خوب و موفق فرد هم از مهم‌ترین عوامل در استخدام مدیر منابع انسانی است.
استخدام مدیر منابع انسانی
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های شرکت‌ها و سازمان‌ها، صرف‌نظر از اشل و حوزه‌ی فعالیت‌شان، مدیریت منابع انسانی است؛ که یعنی استفاده از نیروی انسانی در جهت اهداف سازمان. در واقع مدیریت منابع انسانی کمک می‌کند که سازمان در درازمدت و با کمترین هزینه بیشترین کارآیی را از کارمندان بری حرکت در راستای اهداف استراتژیک خود به دست بیاورد.
مدیر منابع انسانی بر فرآیندهای گزینش، مصاحبه، استخدام، آموزش و حفظ کارمندان نظارت دارد، در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک به مدیران ارشد مشاوره می‌دهد و رابط بین کارمندان و مدیریت ارشد سازمان محسوب می‌شود. مدیر منابع انسانی در واقع عنصر اصلی در سیاست‌گذاری در بخش منابع انسانی است. او کارشناسان بخش منابع انسانی را مدیریت کرده و بر انجام درست و به موقع کارهای آنها نظارت دارد. بخشی از فعالیت‌های مدیر منابع انسانی به کارمندان جدید مربوط است و بخشی به کارمندان موجود در سازمان. او با برنامه‌ریزی منابع انسانی تعیین می‌کند که سازمان یا شرکت به نیروی انسانی جدید نیاز دارد یا خیر. در صورت نیاز برای فرآیند جذب و به‌کارگیری نیروی انسانی جدید برنامه‌ریزی می‌کند. در مورد نیروهای کاری موجود، به صورت دوره‌ای بر عملکرد، میزان حقوق و دستمزد، آموزش، سنجش میزان انگیزه‌ی آنها و برنامه‌ریزی برای تقویت انگیزه‌‌‌شان نظارت دارد. مدیر منابع انسانی شناخت کاملی از توانایی کارمندان دارد و برای افزایش توانمندی و انگیزه‌ی آنها متناسب با اهداف سازمان برنامه‌ریزی می‌کند.
وظایف و مسئولیت‌های مدیر منابع انسانی
• بهبود کیفیت زندگی کاری کارمندان و ارتقاء کیفیت روابط انسانی در سازمان
• ایجاد حس امنیت شغلی برای نیروهای شایسته و توانمند
• تدوین شاخص‌های عملکردی و عملیاتی مرتبط با منابع انسانی
• برنامه‌ریزی برای ارزیابی عملکرد کارمندان و حصول اطمینان از استقرار نظام ارزیابی عملکرد
• تفسیر آیین‌نامه‌ها و قوانین اداری و ستادی سازمان
• مدیریت فرآیند جذب نیروی انسانی (شامل برنامه‌ریزی نیروی انسانی، تأمین منابع انسانی، گزینش، استخدام و تثبیت آنها در سازمان)
• مدیریت فرآیند استعفا و ترک سازمان
• استقرار و توسعه‌ی سیستم اطلاعات مدیریت منابع انسانی (برای سازمان‌های متوسط و بزرگ)
• کمک به استفاده‌ی بهینه و مدیریت استراتژیک منابع انسانی
• شناخت و مدیریت فرهنگ سازمانی
• همسوسازی کارمندان جدید با سازمان و فرهنگ سازمانی
• طراحی شغل و غنی‌سازی شغلی
• تجزیه و تحلیل شغل و طراحی نظام حقوق و دستمزد و جبران خدمات کارمندان
• آموزش کارمندان و تلاش برای ارتقاء دانش و مهارت آنها
• حفظ و تقویت انگیزه‌ی کارمندان
• هماهنگی نیروهای کار سازمان یا شرکت، شناخت استعدادها و توانمندی‌ها و برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی بهتر از آنها
• برقراری ارتباط مناسب بین مدیریت ارشد و کارمندان سازمان یا شرکت با رسیدگی به شکایات و سؤالات و حل مشکلات کاری کارمندان
• همکاری و ارائه‌ی مشاوره به مدیریت ارشد در خصوص سیاست‌های مربوط به نیروی انسانی
• هماهنگ کردن و نظارت بر کار متخصصان و کارمندان بخش منابع انسانی
• مدیریت مسائل و مشکلات نیروی انسانی مانند واسطه‌گری اختلافات، مسائل مربوط به اخراج کارمندان، هدایت رویه‌های انضباطی، نبود انگیزه‌ی کافی در کارمندان، مشکلات مربوط به حقوق و مزایا و ...
استخدام کارشناس منابع انسانی
کارشناس منابع انسانی مسئول اجرای بیشتر کارهای بخش منابع انسانی است. او که زیر نظر مدیر منابع انسانی کار می‌کند، وظایف مربوط به جذب، گزینش، مصاحبه و استخدام کارمندان جدید را بر عهده دارد. پس از استخدام، باید نیروی کار جدید را با سازمان و شرکت آشنا کند و وظایف و نقشی را که بر عهده دارد، برایش روشن کند.
کارشناس منابع انسانی کارهای مربوط به نیروی کار موجود اعم از روابط کارمندان، ارزیابی عملکرد، حقوق و مزایا و امور رفاهی آنها را نیز انجام می‌دهد. همچنین به دلیل شناخت خوبی که از کارمندان دارد، نیازهای آموزشی را به خوبی تشخیص داده و به بخش آموزش اعلام می‌کند. بخش منابع انسانی همیشه با بخش آموزش رابطه‌ی نزدیکی دارد، چرا که حوزه‌ی کاری‌شان به هم وابسته است. به طور کلی می‌توان گفت کارشناس منابع انسانی سیاست‌ها و دستورالعمل‌های تعیین‌شده برای حوزه‌ی منابع انسانی را اجرا می‌کند.
وظایف و مسئولیت‌های کارشناس منابع انسانی
• مشورت با مدیران ارشد و مدیران منابع انسانی برای شناسایی نیازهای استخدامی و تخصص‌های مورد نیاز
• مصاحبه با متقاضیان کار در خصوص تجربهی کاری، سطح تحصیلات، آموزش و مهارت‌ها و توضیح جزئیات کار از جمله وظایف، مزایا و شرایط کاری برای متقاضیان
• تماس با مراجع مربوطه و بررسی صحت سوابق متقاضیان
• ارجاع متقاضیان واجد شرایط همراه با مدارک‌شان به مدیران ارشد ( معمولاً مدیر منابع انسانی) برای تصمیم‌گیری در خصوص استخدام آنها
• راهنمایی و آشنا کردن کارمند جدید با سازمان یا شرکت، شغل و وظایف شغلی‌اش
• حفظ گزارشات و مستندات مربوط به روند استخدام
• نظارت بر روابط بین کارمندان و حل مشکلات احتمالی موجود – اگر اختلافی بین افراد یا بخش‌ها وجود داشته باشد، این وظیفه‌ی بخش منابع انسانی است که با واسطه‌گری آن را حل کرده و مانع تأثیر منفی آن در روند کاری سازمان یا شرکت شود.
• ارزیابی عملکرد کارکنان – ارزیابی عملکرد یکی از ابزارهای کنترلی اساسی در هر سازمان یا شرکتی به حساب می‌آید که به صورت دوره‌ای انجام می‌گیرد. با بررسی عملکرد افراد میزان بهره‌وری و کارآیی آنها و تأثیر آن بر پیشرفت سازمان یا شرکت سنجیده می‌شود و در صورت نیاز تغییرات و تصمیمات لازم لحاظ می‌شود.
• تعیین حقوق و مزایای کارمندان متناسب با توانایی‌ها و وظایفی که بر عهده دارند. در صورت بروز مشکل یا شکایتی در این مورد، بخش منابع انسانی مسئول رسیدگی و پاسخگویی است.
• تعیین نیازهای آموزشی و اعلام آنها به بخش آموزش
