استخدام کارشناس صنایع / استخدام مهندس صنایع
پیش از آن‌که به معرفی دو رشته‌ی مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی بپردازیم، باید بگوییم که این دو رشته شباهات‌های فراوانی با یکدیگر دارند. دلیل آن هم وجود واحدهای درسی مشترک میان این دو رشته می‌باشد. کنترل پروژه، MIS، کنترل کیفیت آماری، اقتصاد مهندسی، تحقیق در عملیات، نگهداری و تعمیرات، برخی از دروس مشترک بین این دو رشته‌ی دانشگاهی در مقطع کارشناسی هستند. البته با وجود این واحدهای درسی مشترک میان دو رشته، برخی از دروس هم مانند اقتصاد خرد و کلان ، مدیریت رفتار سازمانی و اصول حسابداری، صرفاً مختص رشته‌ی مدیریت صنعتی می‌باشند. در مقابل واحدهای درسی همچون مبانی برق، استاتیک، تکنولوژی صنعتی، محاسبات عددی و نقشه‌کشی صنعتی فقط در رشته‌ی مهندسی صنایع وجود دارند و اثری از آن‌ها در بین واحدهای دانشگاهی دانشجویان مدیریت صنعتی نیست. همان‌طور که مشخص شد مهندسان صنایع دروس عملی بیشتری پاس می‌کنند و کارشناسان مدیریت صنعتی اغلب دروس مدیریتی را خواهند گذراند.
آیا وظایف مهندس صنایع و کارشناس مدیریت صنعتی یکسان است؟
حال که شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو رشته را بیان کردیم، باید بگوییم که تفاوت اصلی رشته‌ی مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی در دیدگاه آن‌ها می‌باشد. به این معنا که مدیریت صنعتی از بعد اجتماعی و انسانی به مسائل نگاه می‌کند. در حالی‌که مهندسی صنایع يك ديد مهندسي، علمي و صنعتي را جهت افزایش بازدهی امور به کار می‌گیرد. به عبارت دیگر یک مهندس صنایع بیش‌تر به مدیریت فنی و تکنیکی می‌پردازد و حرکات بین جزء و کل را انجام می‌دهد؛ یعنی در حد فاصل میان مدیریت و رشته‌های فنی در سازمان فعالیت دارد. اما یک کارشناس مدیریت صنعتی با استفاده از یک دیدگاه کلان نسبت به همه‌ی وجوه (مالی و حسابداری، تولید، بازاریابی و فروش، منابع انسانی و...) در سازمان فعالیت می‌کند. بنابراین جایگاه دو موقعیت شغلی مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی، در سازمان‌ها یکسان نیست ولی آن‌ها حلقه‌های متصل به هم در یک زنجیر هستند.
اگر بخواهیم کمی عمیق‌تر جایگاه این دو شغل را بررسی کنیم، ابتدا باید سطوح مختلف سازمانی را در نظر بگیریم. در سطح اول در هر سازمانی، مدیران ارشد فعالیت دارند. در سطح دوم نیز مدیران میانی و در سطح سوم هم مدیران عملیاتی قرار گرفته‌اند. گفته می‌شود که اگر کارشناسان مدیریت صنعتی در سطح اول باشند، مهندسان صنایع نیز می‌توانند در سطوح دوم و سوم مشغول فعالیت شوند. در واقع، مهندسین صنایع برای مدیریت یک سازمان گزینه‌ی مناسبی نیستند. چرا که از دانش مدیریتی پایینی برخوردار هستند. این در حالی است که مدیران صنعتی، تحت هر شرایطی یقیناً برای پست‌های مدیریتی مناسب‌تر هستند. البته ممکن است که تحصیل‌کرده‌های مهندسی صنایع، شخصاً مطالعات مدیریتی داشته باشند و وارد بخش مدیریت شوند. اما این کار به سادگی امکان‌پذیر نیست و دانش و آگاهی بالایی از استراتژی‌های مدیریتی را می‌طلبد. در ادامه این دو رشته را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه‌ی پیدایش مهندسی صنایع در ایران و جهان
پیش از آن‌که بررسی کنیم عنوان مهندس صنایع در فضای کسب و کار به چه گروهی از مهندسان اطلاق می‌شود، بد نیست کمی راجع به تاریخچه‌ی پیدایش آن صحبت کنیم. در واقع، ایده‌ی پیدایش مهندسی صنایع در ابتدای قرن ۱۹ به ذهن افراد رسید و پیشینه‌ی کاربردی آن مقارن با نخستین سال‌های انقلاب صنعتی می‌باشد. همزمان با توسعه و گسترش کارخانجات نیاز به تجزیه و تحلیل امور علمی، همچنین آزمایشات و اثبات‌های علمی در طراحی و ساخت ابزارآلات و ماشین‌های صنعتی، به‌شدت احساس می‌شد. اثرگذاری این تحولات در تفکر سازمانی مدیریت باعث شد که مدیریت علمی به عنوان یک نگرش حرفه‌ای در سازمان‌ها مطرح شود. از نظر علمی و آکادمیک، مفهوم مهندسی صنایع نخستین بار توسط «فردریک تیلور» به‌کار برده شد. این رشته ابتدا به عنوان یک شاخه‌ی فرعی از مهندسی مکانیک شناخته می‌شد که در سال ۱۹۰۹ «دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا» نخستین دپارتمان مستقل رشته مهندسی صنایع را بنیان نهاد.
به‌عنوان یک مهندس صنایع شاید برایتان جالب باشد که بدانید اولین‌های این رشته در کدام دانشگاه‌های کشور تحصیلات خود را گذرانده‌اند. نخستین دانشکده‌ی مهندسی صنایع کشور، سال ۱۳۴۷ در دانشگاه صنعتی شریف با ۳۹ دانشجو، فعالیت خود را آغاز کرد. پس از آن در سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۷ نیز گروه‌های مستقلی تحت عنوان مهندسی صنایع به ترتیب در دانشگاه‌های علم و صنعت ایران و امیرکبیر، تشکیل شدند. اولین گروه از فارغ‌اتحصیلان این رشته در سال ۱۳۶۲ وارد فضای کار و صنعت کشور شدند. در حال حاضر، جایگاه این رشته به عنوان رشته‌ای در دانشگاه‌های مختلف کشور کاملا مشخص و شناخته شده می‌باشد.
مهندس صنایع کیست؟
مهندس صنایع شخصی است که با تلفیق دانش مهندسی، ریاضیات، اقتصاد و مدیریت، تلاش می‌کند تا کارایی سیستم‌های تولیدی، فرآیندها و سازمان‌ها را بهبود بخشد. به‌طور کلی این افراد پس از استخدام در سازمان‌ها تطبیق‌پذیری، کارایی، پاسخ‌گویی، خدمات و سودآوری، کیفیت و بهبود مستمر کالاها و اثربخشی را مدنظر قرار خواهند داد. این مهندسان با برخورداری از یک دید وسیع میان تخصص‌های مختلف و نهاد مدیریت سازمان، ارتباط هدفمندی برقرار می‌نمایند. اهمیت این جایگاه شغلی در حدی است که بخش اقتصادی تمام سازمان‌ها، موسسات تولیدی و خدمات در بازار صنعت جهت افزایش راندمان کاری و کاهش هزینه‌های اضافی، به حضور مهندسین صنایع نیاز دارند. با وجود این افراد برخی از وظایف مانند سازماندهی، برنامه‌ریزی، هدایت و نظارت بر امور اجرایی با هماهنگی بیشتری در شرکت‌ها انجام خواهد شد.
البته در سال‌های اخیر مهندسان صنایع، علاوه بر زمینه‌های تخصصی در زمینه‌های دیگری همچون مهندسی نرم‌افزار و آی‌تی، داده‌کاوی، هوش کسب و کار، علم داده و کلان‌داده نیز عملکرد موفقی داشته‌اند. همزمان با ورود این گروه از مهندسان به حوزه‌های فناوری اطلاعات، پیشرفت در رشته‌هایی مانند یادگیری ماشین، هوش مصنوعی و کلان داده (فیلدهایی که نیاز به آمار پیشرفته‌ی مهندسی نظیر رگرسیون، سری‌های زمانی و... دارند.) با شتاب مضاعف همراه شده است.
اهمیت و جایگاه شغلی مهندسی صنایع در صنعت
تولید و نگهداری منابع در دسترس (شامل مواد، منابع انسانی، منابع مالی، اطلاعاتی و ماشین‌آلات) در سازمان‌ها، هزینه‌های بسیاری را در پی دارد. در صورتی که شرکت‌های تولیدی و خدماتی بتوانند چنین هزینه‌هایی را به حداقل برسانند و از منابع موجود در سازمانشان استفاده‌ی بهینه داشته باشند، سود بیشتری نصیبشان خواهد شد. حضور یک مهندس صنایع در هر سازمانی می‌تواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد.
مهندسان برق، کامپیوتر، عمران، مکانیک، متالوژی و... را همچون مصالح ساختمانی هستند که ساختمان صنعت کشور را می‌سازند. حال یک مهندس صنایع به منزله‌ی ماده‌ی چسبناکی است که این مصالح را به یکدیگر چسبانده و باعث می‌شود تا ساختمان صنعت بتواند با استحکام بیشتری سرپا بایستد. این مثال برای آن بود که اهمیت جایگاه شغل مهندسی صنایع در صنعت را عمیق‌تر و بهتر درک کنید. در اصل مهندسی صنایع نه تنها بین رشته‌های مختلف مهندسی ارتباط برقرار می‌نماید، بلکه درک و فهم متقابل آن‌ها از یکدیگر را نیز میسر می‌سازد. همچنین عامل بقا و رشد کسب‌وکارها نیز هستند.
چه کسانی می‌توانند یک مهندس صنایع خوب باشند؟
اگر به مباحث مالی و اقتصادی، مدیریت واحدهای صنعتی بزرگ و کوچک، برنامه‌ریزی و کنترل پروژه‌های مختلف علاقه‌مند هستید، می‌توانید شغل مهندسی صنایع را انتخاب نمایید. یک مهندس صنایع، توانایی طراحی و بهینه‌سازی در حوزه‌های مختلفی همچون منابع انسانی، بهبود کیفیت تولید، کاهش ضایعات تولید، طراحی سیستم‌ها، اثربخشی، بهبود کارکرد و زمان‌بندی را دارد. در واقع رشته‌ی مهندسی صنایع همچون اقیانوسی متشکل از علوم و فنون مختلف به عمق نیم متر می‌باشد. اگر شاغلین این رشته کمی خلاقیت و ابتکار هم چاشنی کارشان نمایند، به جایگاه‌های بالاتری دست خواهند یافت. همچنین برخورداری از تفکر سیستماتیک و فراگیر، برای بررسی مسائل از کل به جزء از دیگر خصوصیات لازم برای موفقیت در این موقعیت شغلی است. توانایی رهبری گروه، هدایت و نظارت امور، داشتن ذهن کنجکاو، مدیریت زمان، تلاش برای ارتقا و بهبود به صورت مستمر نیز مواردی هستند که برای استخدام در این جایگاه شغلی باید از آن‌ها برخوردار بود.
وظایف مهندس صنایع
- تحلیل هزینه‌ها به موثرترین شکل ممکن
- آموزش مدیران، سرپرستان و کارگران در صورت نیاز
- چگونگی تولید محصولات یا ارائه‌ی خدمات با حداکثر کارایی
- طراحی سیستم های کنترلی برای اطمینان از کیفیت محصولات
- ارتقا و توسعه‌ی سیستم‌های کنترل مدیریت جهت برنامه‌ریزی مالی
- تعامل با مدیریت و مشتریان در راستای افزایش استانداردهای طراحی و تولید
- استفاده از روش‌های کنترل کیفیت برای حل مشکلات تولید و کاهش هزینه‌ها
- تحلیل و بررسی سیستم‌ها، مشخصات فنی و توجه به جدول زمان‌بندی تولید، جهت درک بهتر جریان کار تولید
مهم‌ترین نرم‌افزارهای تخصصی شغلی مهندسی صنایع
کار با نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی صنایع از جمله شرایط احراز این موقعیت شغلی می‌باشد. در زیر برخی از نرم‌افزارهایی که برای استخدام یک مهندس صنایع در آگهی‌های استخدام به چشم می‌خورد را آورده‌ایم:
- SPSS
- COMLAD
- Minitab
- Statistica
- LINDO
- LINGO
- QSB
- AutoMod
- Siman
- Taylor
- Factory Flow
- TL6 – Time Line
- MS PowerPoint
- MSP – Microsoft Project
- HPM-Harvard Project Manager
- VISIO – Visio For Business Graphics
- GAMS – General Algebraic Modeling System
وضعیت بازار کار و درآمد شغل مهندسی صنایع
در حال حاضر یک مهندس صنایع می‌تواند در حرفه‌ها و مشاغلی مانند بانکداری، صنعت بیمه، خدمات مشاوره‌ای، شرکت‌های هواپیمایی، کشتیرانی، کارخانجات، کشت و صنعت و خدمات شهری در داخل کشور حضور یابد. همچنین تحلیلگری اقتصاد خرد و کلان، صنعت لجستیک و زنجیره‌ی تأمین، مهندسی فاکتورهای انسانی و HSE، مدیریت و کنترل کیفیت، از جمله صنایعی هستند که یک فارغ التحصیل رشته‌ی مهندسی صنایع می‌تواند در آن‌ها مشغول به کار شود. به دلیل گسترده بودن حوزه‌های کاری مهندسان این رشته، امکان فعالیت در تمام مراکز و کارخانجات تولیدی، صنعتی، و خدماتی برای آن‌ها وجود دارد. طی چند سال اخیر تقاضا برای استخدام در این موقعیت شغلی، افزایش یافته است.
با توجه به شرایط و معیارها که وابسته به میزان تحصیلات و دانش و سابقه کار افراد است، یک مهندس صنایع می‌تواند دریافتی‌های متفاوتی داشته باشد. به نقل از وب‌سایت معتبر Glassdoor، متوسط حقوق سالانه‌ی مهندسین صنایع در سال ۲۰۲۰ در ایالات متحده‌ی آمریکا، ۶۵.۹۶۹ دلار اعلام شده است.
