استخدام کارشناس برنامه‌ریزی
کارشناس برنامه‌ریزی کیست؟
عرصه برنامه‌ریزی، عرصه بسیار وسیعی بوده و دارای شاخه‌های متعددی می‌باشد. برنامه‌ریزی را می‌توان جزو شاخه‌های رشته مهندسی صنایع، رشته مدیریت و MBA دانست. کارشناسان برنامه‌ریزی مسئولیت انجام پژوهش‌ها، برنامه‌ریزی و مطالعات تخصصی لازم یا سرپرستی امور مربوط به پژوهش و برنامه‌ریزی را در یکی از زمینه‌های صنعتی و تجاری و تولیدی و غیره بر عهده دارند. برنامه‌ریزی در بسیاری از بخش‌ها و فعایت‌های مختلف انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به برنامه‌ریزی و توسعه بازار، برنامه‌ریزی تولید، برنامه‌ریزی استراتژیک، برنامه‌ریزی بودجه و کنترل پروژه و غیره اشاره کرد. در این نوشتار مرور کوتاهی بر مهم‌ترین وظایف و ویژگی‌های متصدیان برنامه‌ریزی خواهیم پرداخت.
چرا استخدام کارشناس برنامه‌ریزی مهم است؟
در شرکت‌ها، مؤسسات و کارخانجات امروزی که روز به روز بر پیچیدگی آنها افزوده می‌شود، بدون برنامه‌ریزی دقیق و منظم نمی‌توان به فعالیت پرداخت. برای آن که برنامه‌ریزی روند صحیح خود را پیدا کند وجود کارشناسانی که از فرصت‌ها و تهدیدها و پیچیدگی امور، آگاهی دارند بسیار ضروری است. استخدام کارشناس برنامه‌ریزی در بخش‌های مختلف، به تسریع روند پیشرفت این گروه‌های کاری کمک می‌کند. در بخش زیر به چند مورد از مزایای استخدام کارشناسان برنامه‌ریزی اشاره می‌شود:
• بهره‌مندی از تخصص این کارشناسان به افزایش احتمال تحقق اهداف کمک شایانی می‌کند.
• با وجود این کارشناسان، فرصتهای مناسبی برای اجرای منظم تصمیم‌ها فراهم می‌گردد.
• استخدام چنین متخصصانی صرفه اقتصادی دارد.
• کارشناسان برنامه‌ریزی، باعث انطباق‌پذیری بیشتری با شرایط متغیر کاری و مالی و غیره می‌شوند.
• برنامه‌ریزی درست و دقیق این کارشناسان، موجب استفاده صحیح و بهینه از منابع مالی و اقتصادی می‌شود.
• با بهره‌گیری از دانش کارشناسان برنامه‌ریزی می‌توان میزان پیشرفت یا پسرفت را واقعگرایانه سنجید.
• وجود این کارشناسان، موجب نظم بیشتر و در نتیجه کار گروهی منسجم‌تر می‌گردد.
• کارشناسان برنامه‌ریزی، می‌توانند اعضا و کارکنان را از اهداف کلی و نقش آنان در تحقق این اهداف آگاه کنند.
مروری اجمالی بر انواع کارشناسان برنامه‌ریزی و مسئولیت‌ها و وظایف آنها
برنامه‌ریزی و کنترل پروژه
از جمله بخش‌های کلیدی در شرکت‌های پروژه‌محور، بخش برنامه‌ریزی و کنترل پروژه است. کارشناسان این بخش، با دستیابی به اطلاعات تحلیلی و ارائه برنامه‌های صحیح برای پروژه‌های مختلف، یاریگر مدیران پروژه هستند. از وظایف این کارشناسان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• ارائه ساختار شکست هزیته‌ای پروژه یا همان CEB
• ارائه گزارشات هفتگی و ماهانه و ...
• طراحی و ارائه بانک اطلاعاتی در هر پروژه
• ارائه دستورالعمل‌های برنامه‌ریزی و کنترل پروژه
• ارائه اطلاعاتی در مورد اوزان فیزیکی فعالیت‌های مورد نیاز در هر پروژه
• معین کردن میزان پیشرفت فیزیکی پروژه‌ها
• به‌روزرسانی برنامه زمانی و بانک داده‌ها در پروژه‌ها
• ارائه گزارش‌های دوره‌ای
مدیر برنامه‌ریزی
مدیران برنامه‌ریزی معمولا در سازمان‌ها و شرکت‌های تولیدی و خدماتی بزرگ به فعالیت می‌پردازند. حوزه مسئولیت آنان مرحله دریافت سفارش از واحد فروش تا تحویل خدمات و تولیدات به مشتریان را در بر می‌گیرد. برخی از اهم وظایف این کارشناسان و مدیران به شرح زیر است:
• شناسایی و تشخیص روندهای فعالیت سازمانی و معین کردن معیارها و شاخص‌های پایش و روش اندازه‌گیری آنها
• ارائه پیشنهادات به مدیران عامل برای ارتقای سطح کیفی نظام مدیریتی
• سنجش ظرفیت ماشین‌آلات و خط‌های تولید
• برقراری ارتباط مداوم با مدیران انبار و خرید جهت برنامه‌ریزی مواد اولیه
• ارتباط پایدار با مدیر تولید جهت اطمینان از اجرایی شدن برنامه‌های تولیدی
• اندازه‌گیری فرآیند برنامه‌ریزی بر اساس تحلیل داده‌ها و نتایج حاصل از ارزیابی فعالیت بخش‌های مختلف سازمان
• مشارکت در تهیه فهرست مواد اولیه
• تشخیص خطرات، تهدیدات و موانع احتمالی در روند اجرای برنامه‌ها و کوشش در تقلیل و کنترل کردن آنه
• مطالعه و بررسی گزارش‌های مربوط به بخش تولید و تحلیل دلایل انحراف از برنامه
کارشناس برنامه‌ریزی استراتژیک یا راهبردی
برنامه‌ریزی راهبردی به فرآیندی سازمانی گفته می‌شود که هدف آن تعریف استراتژی برای یک سازمان یا شرکت جهت تصمیم‌گیری در مورد منابع مورد نیاز و تحقق اهداف استراتژیک است. به بیان ساده‌تر، کارشناسان در این نوع از برنامه‌ریزی با تحلیل و بررسی جایگاه و وضعیت کنونی یک سازمان، جایگاه و موقعیت آینده آن را در آینده تعیین و برای رسیدن به آن راهبردهایی را پیشنهاد می‌کنند. برنامه‌ریزی راهبردی شامل مراحل توافق نخستین، تعیین وظایف، تحلیل ذی‌نفعان، تنظیم بیانیه ماموریت سازمان، شناخت محیط سازمان، تعیین موضوعات استراتژیک، شرح طرح‌ها و اقدامات و ... می‌شود. از جمله وظایف یک کارشناس برنامه‌ریزی استراتژیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• ارائه گزارش‌های تحلیلی از درون و بیرون سازمان جهت یاری مدیران در اتخاذ تصمیمات
• تهیه و ارائه برنامه‌های عملیاتی راهبردی و مرور این برنامه‌ها با واحدهای گوناگون سازمانی
• پایش دوره‌ایِ برنامه‌ها و ارزیابی و بررسی اقدامات و فعالیت‌های عملیاتی و به‌روزرسانی برنامه‌ها بر اساس آنها
• تشخیص چالش‌ها، ریسک‌ها و نقاط کلیدی و حساس واحدهای گوناگون و ارائه مشاوره در مورد کنترل و سازماندهی آنها
کارشناس برنامه ریزی تولید
برنامه‌ریزی تولید، عملا قسمتی از یک فرآیند پیچیده اطلاعات و تصمیم‌گیری است که مهم‌ترین هدف آن تنظیم و کنترل عملیات تولید است. کارشناس برنامه‌ریزی تولید باید از ارسال به‌موقع سفارش‌ها اطمینان حاصل کرده و در صورت بروز هر گونه نقصی، مهلت تعمیر و اصلاح را تخمین بزند. کارشناسان این بخش، با برنامه‌ریزی دقیق خود کار یا کالای موجود در فرآیند تولید را به حداقل می‌رسانند. برخی از وظایف کارشناس برنامه‌ریزی شامل موارد زیر است:
• سازماندهی و مدیریت تمامی فعالیت‌های مربوط به تولید جهت دستیابی به اهداف شرکت یا سازمان
• راهنمایی کارکنان و کارگران برای فعالیت در راستای تحقق بخشیدن به اهداف سازمانی
• نظارت بر واحدهای مختلف تولیدی و ایجاد هماهنگی میان آنها برای فعالیت در راستای برنامه‌های معین شده
• ارائه و تحلیل گزارش‌های روزانه، هفتگی و ماهانه و بررسی عدم تطابق میان فعالیت‌های انجام شده و اهداف سازمانی
• تایید نهایی و تصدیق برآورد جدول زمانی، نیروها و منابع انسانی و مواد اولیه مورد نیاز جهت تولید محصولات
کارشناس برنامه‌ریزی و بودجه
از وظایف و مسئولیت‌های مهم کارشناس برنامه‌ریزی و بودجه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• همکاری در تهیه و تدوین برنامه‌های عملیاتی
• گردآوری، تدوین و حفاظت از داده‌ها، اطلاعات، مدارک، اسناد و آمارهای مرتبط با برنامه‌ریزی و بودجه
• بررسی و مطالعه بودجه درخواستی بخش‌های مختلف سازمان یا شرکت و کوشش در تلفیق و سازگارسازی دقیق بودجه واحدهای مختلف
• ارائه گزارش در مورد کمی و کاستی بودجه و پیشنهاد در مورد اصلاح آن
• گزارش در مورد نتایج تخصیص بودجه به واحدهای مختلف و ارزیابی و تعیین موارد انحراف از بودجه
توانایی‌ها و مهارت‌های کلی کارشناس برنامه‌ریزی
کارشناسان برنامه‌ریزی، هر یک بنا بر ویژگی‌های حوزه فعالیت خود باید از توانایی‌ها و مهارت‌هایی برخوردار باشند. از مهم‌ترین و در عین حال کلی‌ترین مهارت‌ها و ویژگی‌ها می‌توان موارد زیر را ذکر کرد:
• کارشناس برنامه‌ریزی باید بتواند ارتباط‌های مؤثر و کارآمدی با زیردستان و مدیران واحدهای مختلف برقرار کند.
• یک برنامه‌ریز خوب باید از خلاقیت و ابتکار برخوردار باشد و بتواند در شرایط و مسائل مختلف، راهکارهای مناسب ارائه دهد.
• کار تیمی و تشویق دیگران به آن نیز از ویژگی‌های بارز یک کارشناس برنامه‌ریزی است.
• برنامه‌ریزان باید از توانایی بالا در تفکر انتقادی و تحلیل درست و دقیق مسائل و موضوعات برخوردار باشد.
• در چالش‌ها و تعارض‌های گوناگون، کارشناس برنامه‌ریز باید بتواند شرایط را کنترل و مدیریت کند.
• کارشناس برنامه‌ریزی باید با روش تحلیل داده‌ها و چگونگی تهیه گزارش‌های آماری آشنایی کافی داشته باشد.
• آگاهی از فرآیندهای مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی
• آشنایی با تحلیل الگوها و مدل‌های کسب‌وکار
تحصیلات لازم برای کارشناس برنامه‌ریزی
کسانی که قصد فعالیت در زمینه‌های مختلف برنامه‌ریزی را دارند با توجه به زمینه مورد نظر، دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و به بالا باشند. داشتن مدرک کارشناسی و ترجیحا کارشناسی ارشد در رشته‌های MBA، مهندسی صنایع، مدیریت بازرگانی، مدیریت صنعتی، مدیریت دولتی، اقتصاد و حساب‌داری از ضروریات این شغل است. رشته‌های کمتر مرتبطی همچون اقتصاد خرد و کلان، آمار، ریاضیات و امور مالی نیز می‌توانند در این شغل فعالیت کنند.
بازار کار و وضعیت استخدام کارشناس برنامه‌ریزی
کارشناس برنامه‌ریزی بر اساس تخصص خاص خود در زمینه تولید، بودجه، استراتژی و غیره و نیز بر مبنای میزان تجربه و سابقه خود می‌تواند در فرصتهای شغلی زیر به فعالیت بپردازد. بدیهی است که به علت خاص بودن این کار، بسیاری از موقعیت‌های شغلی موجود را باید در شرکت‌ها، سازمان‌ها و کارخانجات مختلف پیدا کرد.
• همکاری با پیمان‌کاران در پروژه‌های گوناگون
• فعالیت در شرکت‌های عمرانی و راه‌سازی
• استخدام در شرکت‌های تولیدی که به صورت سفارشی محصول تولید می‌کنند
• استخدام در ادارات و سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌ها
• تولید فیلم یا محصولات آموزشی مربوط به عرصه‌های مختلف برنامه‌ریزی
• فعالیت در شرکت‌ها، مؤسسات و کارخانجات مربوط به بخش خصوصی
درآمد کارشناس برنامه‌ریزی
کارشناسان برنامه‌ریزی بر مبنای معیارهایی همچون میزان سابقه و تجربه کاری، تخصص و سواد کاربردی، جایگاه و سِمت، وظایف، نوع شرکت و پیمان‌کار، نوع قرارداد، شهر محل خدمت و نوع صنعت یا فعالیت، حقوق خود را دریافت می‌کنند. بدیهی است که با چنین معیارهای متفاوت و گسترده‌ای نمی‌توان به آسانی میزان درآمد یک کارشناس برنامه‌ریزی را در رقم کاملا ثابت و معینی محدود کرد. در ایران نیز، به دلیل فقدان آمارهای دقیق، آگاهی از میزان درآمد این کارشناسان امکان‌پذیر نمی‌باشد. اما در خارج از ایران، به درآمد دو شاخه از این رشته اشاره می‌کنیم. مطابق با آمار موجود در سایت پِی‌اسکِیل، متوسط درآمد ماهانه یک کارشناس برنامه‌ریزی راهبردی برابر با ۷۰۱۰۳ دلار و متوسط درآمد ماهانه یک کارشناس برنامه‌ریزی تولید برابر با ۵۸۳۱۶ دلار می‌باشد.
