استخدام ویراستار
ویراستار
ویراستار مسئولیت روتوش کردن متون را بر عهده دارد. هر متنی که در هر جایی می‌بینید، پیش از انتشار چه مجازی و چه چاپی نیاز به ویرایش دارد. ویرایش در هر زبانی یک سری اصول و قواعد یا رسم‌الخطی دارد که البته بسته به بستری که محتوا در آن منتشر می‌شود، می‌تواند تغییر کند. به عنوان مثال اصول و قواعد ویرایشی در مطبوعات به یک شکل است، در حوزه کتاب به یک شکل دیگر (حتی در این حوزه هم بسته به ژانر و محتوا قواعد و اصول می‌تواند تغییر کند، همان‌طور که اصول ویراستاری در مطبوعات چاپی با آنلاین فرق دارد.) ویراستار کسی است که با استفاده از این قوانین از پیش تعریف‌شده متن را برای ارائه عمومی آماده می‌کند. مثلاً غلط‌های تایپی، املایی یا دستوری‌اش را می‌گیرد، اطلاعات موجود در متن را مورد بررسی قرار می‌دهد و از صحت آن مطمئن می‌شود. نقش ویراستار در آماده کردن محتوا برای در دسترس عموم قرار گرفتن بسیار مهم است. چرا که نویسنده متن ممکن است به هر دلیلی مرتکب خطاهایی شود که نباید از چشمان تیزبین و دقیق ویراستار پنهان بماند. اشاره به این نکته لازم است که در ویراستاری هم مانند هر رشته و حرفه دیگری اختلاف نظر وجود دارد و شاید هر ارگان و نهاد و ناشری برای خود یک شیوه‌نامه مخصوص داشته باشد.
انواع ویراستاری
ویراستاری شغل گسترده‌ای است و طیف وسیعی را در برمی‌گیرد؛ از نمونه‌خوان‌هایی که صرفاً غلط املایی و تایپی می‌گیرند، تا کسانی که نسخه‌های خطی قدیمی را ویرایش و به فارسی برگردان می‌کنند. به طور کلی ویرایش به به دو گروه عمومی (فنی و زبانی) و تخصصی (علمی و محتوایی) تقسیم می‌شود.
ویرایش فنی
این نوع ویرایش شامل اصلاحات دستور زبانی است که:
– قواعد رسم‌الخط در آن اجرا شود، مثلاً جداسازی کلمات («میرسانند» می‌شود «میرسانند»).
– غلط‌های املایی در متن گرفته شده و شکل صحیح آن نوشته می‌شود.
– در متون، نوشته‌ها و جمله‌هایی که از نظر مفهوم و توضیحی خاص، کامل‌کننده باشند، باید به صورت پشت سر هم بیایند که اصطلاحاً به آن یک پاراگراف می‌گویند.
– برای ویرایش یک متن باید قواعدی همانند اعراب‌گذاری در کلمات، اختصارهای متنی، عدد نویسی، فرمول‌نویسی و غیره رعایت شود.
– یک ویراستار باید بتواند در متن، وارسی ارجاعات، پانوشت و یادداشت‌ها را مشخص کند. اصطلاحات و آوانگاشت‌ها و در صورت لزوم درج کردن معادلات لاتین نیز باید انجام شود.
– کالبدشناسی اثر از نظر درج جدول‌ها، عکس‌ها، مطالب، واژه‌نامه، نمودار، تصاویر باید مورد بررسی قرار گیرد.
– یک ویراستار بعد از تایپ کردن نوشته باید اندازه فونت، نوع فونت و عنوان هر فصل ، بخش و زیر بخش‌ها را کنترل کند.
ویرایش زبانی
-خطاهای دستوری جمله و همچنین خطاهای ساختاری و جمله‌بندی آن اصلاح می‌شود. به عنوان مثال نویسنده باید بداند که در کجای جمله باید از فعل، نقل‌قول و علامت‌های مفعولی به‌درستی استفاده کند.
-همچنین یکدست کردن نوشته از نظر زبانی. به عنوان مثال در صورتی که نوشته دارای انحراف زبان به صورت زبان عامیانه باشد، این انحراف گرفته‌شده و نوشته به صورت کتابی ثبت شود.
-جمله‌های طولانی در نوشته باید اصلاح و کوتاه شوند و زبان متن باید از نظر جمله‌بندی روان و سلیس باشد.
ویرایش تخصصی
-مطالب تکراری که در متن آمده‌اند باید حذف شده، برخی متون اضافه و یا تلخیص شود .
-همچنین مطالبی که استنادی برای آنها وجود ندارد و نامتعارف هستند، نیز باید از متن حذف شوند.
-ویراستار با ویرایش تخصصی که انجام می‌دهد، پس از بررسی، نکاتی را که در متن و پاورقی جا افتاده یا فراموش شده، اضافه می‌کند.
-در صورتی که متن ترجمه شده باشد، برای ویرایش تخصصی باید متن ترجمه‌شده با متن اصلی تطبیق داده شود.
مراحل ویرایش یک نوشته
یک نوشته طی شش مرحله ویرایش می‌شود:
• نسخه‌پردازی
• ویرایش متن از نظر محتوا
• ویرایش علمی متون
• ویرایش تخصصی متن
• ویرایش سازمانی
• نمونه‌خوانی
• محاسبه هزینه ویرایش
وظایف و مسئولیت‌های ویراستار
• شناخت خطاهای دستوری، حشو، تکرار و گزافه‌گویی و اصلاح آنها
• تغییر دادن کلمات با دلایل منطقی و معتبر در صورت نیاز
• خودداری از دخل و تصرف بی‌مورد در محتوای اثر
• ویرایش یک اثر از جنبه‌های مختلف زبانی، ساختاری، مفهومی و علمی (مطابق آنچه از ویراستار خواسته شده است.)
• حفظ سبک مؤلف یا مترجم و احترام گذاشتن به افکار و آراء او
• شناخت جنبه‌های مختلف زیبایی‌شناسی یک اثر تسلط به اصول و شیوه داستان‌نویسی برای ویرایش متون داستانی
مهارت‌ها و ویژگی‌های ویراستار
ویراستاری از جمله مشاغلی است که نیاز به ابزار خاصی ندارد و تنها با یک رایانه می‌توان آن را در خانه و به صورت دورکاری نیز انجام داد. اما نیازمند دقت، نکته‌سنجی، سرعت عمل، صبر، مهارت، تجربه، تخصص و به روز بودن است. ویراستار باید مطالعه زیادی داشته تا بتواند تجربه بیشتری کسب کند. ویراستاری برای کسانی که عاشق کتاب هستند، شغلی ایده‌آل به حساب می‌آید.
ویراستار در حین کار همیشه در حال یاد گرفتن و آموختن است. افرادی می‌توانند در این عرصه دوام بیاورند که اولاً بتوانند یک‌جانشین باشند؛ یعنی این توانمندی را داشته باشند که یک‌جا بنشینند و کار کنند. ثانیاً آدم‌های ریزبین و جزئی‌نگری باشند و بتوانند کوچک‌ترین جزئیات را ببینند و اصلاح کنند و مهم‌تر اینکه از اصلاح متن‌ها لذت ببرد. برای یک ویراستار باز کردن گره متن‌ها باید جذاب باشد. افرادی که روحیه برونگرای شدید دارند یا نمی‌توانند یک‌جا بند شوند یا خیلی کلی‌نگر هستند، احتمالاً گزینه‌های مناسبی برای این حرفه نیستند. این شغل به همین خاطر متقاضیان خانم زیاد دارد، چرا که امکان دورکاری در آن وجود دارد.
ویراستار حرفه‌ای کسی است که مدام در حال مطالعه و یادگیری زبان باشد. اینکه چقدر وقت برای یک ویراستار حرفه‌ای شدن لازم است، به شرایط زیادی بستگی دارد. پیش‌زمینه اطلاعاتی و علمی شما، توانمندی ذهنی و مهارت‌های شما در میزان موفقیت‌تان در این شغل تاثیرگذار است. تجربه مهم‌ترین حرف را در این حرفه می‌زند. و توجه به این نکات ضروری است که:
• مطالعه باعث می‌شود ویراستار بتواند بر زوایای مختلف زبان مختلف و بیان مفهوم‌ها مسلط باشد تا بتواند کوچک‌ترین خطاهای ویرایشی را شناسایی کرده و آنها را اصلاح کند.
• یک ویراستار ماهر باید همانند یک مترجم باشد، یعنی هم به زبان مبدأ و هم به زبان مقصد و هم به چند و چون موضوعی که نویسنده در مورد آن نوشته است، مسلط باشد.
• یک ویراستار ماهر باید بتواند از نظر دستور زبان و اطلاعات گرامری نیز متن را تصحیح کرده و به آن نظم دهد.
دانش و تحصیلات مورد نیاز ویراستار
علاقه‌مندان و متقاضیان ویراستاری می‌توانند با مدرک دیپلم تا دکتری در هر رشته‌ای وارد این حوزه کاری شوند. اما به صورت کلی، فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم انسانی از جمله ادبیات فارسی، مترجمی، خبرنگاری و ... شانس بیشتری برای ورود به این حوزه دارند. در دانشگاه رشته خاصی به عنوان ویراستاری وجود ندارد. در واقع ویراستاری یک رشته میان‌رشته‌ای است که شما حتی اگر ریاضی یا فیزیک هم خوانده باشید، می‌توانید وارد این حوزه شوید. چه بسا اینکه چون هر متنی در هر حوزه‌ای نیاز به ویرایش دارد، اتفاقاً آشنایی با یک رشته خاص در ویرایش متون مربوط به آن رشته به شما کمک بزرگی می‌کند. به‌علاوه، از آنجا که ویراستاری یک شغل راکد و ایستا نیست، یک ویراستار خوب قبل از ورود به این حرفه باید دوره‌های این حرفه را بگذراند. آشنایی با زبان، علم رایانه، نرم‌افزارهای نگارشی و ویرایشی، منابع مورد نیاز برای ویراستاری نیز از الزامات این شغل است.
بازار کار و وضعیت استخدام ویراستار
ویراستار در مراکز دولتی پرداخت حقوق تابع قانون استخدام و قانون وزارت کار است و فرد شاغل از حق بیمه بازنشستگی، حق مسکن و حق عیال و اولاد برخوردار خواهد بود. در مراکز خصوصی هم بر اساس قراردادهای بین فردی و نوع کار متفاوت است .شرط ارتقاء در مراکز دولتی افزایش سنوات خدمت و کسب مدرک تحصیلی بالاتر است و در بخش خصوصی تجربه و حسن شهرت شخص اهمیت دارد. متقاضیان معمولاً از طریق آگهی‌های استخدام نشریه‌ها، مراجعه به سازمان‌ها و کارفرمایان و نیز معرفی دوستان و آشنایان وارد این حرفه می‌شود. و اغلب در دفاتر مجله‌ها، کلیه وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی مانند وزارت ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، چاپخانه‌ها و مؤسسات انتشاراتی استخدام می‌شود.
ویراستاران می‌توانند به طور مستقل کار کنند، یا به استخدام دارالترجمه‌ها، ناشران کتاب‌ها و مجلات درآیند و شرایط کارمندی را پذیرا شوند. شما در صورتی که علاقه‌مند به این حرفه باشید، پس از کسب صلاحیت‌های لازم و تجربه کافی می‌توانید به عنوان سرویراستار فعالیت کنید.یک ویراستار اگر از توان و سلامت جسمی خوبی برخوردار باشد، زمینه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی برای او وجود خواهد داشت. حتی بعد از بازنشستگی امکان اشتغال در مؤسسات نیمه‌دولتی و خصوصی وجود دارد.
ویرایش از نظر درآمد وابستگی زیادی به صنعت نشر کشور دارد. اگر صنعت نشر کشور رونق داشته باشد، این حرفه هم رونق بیشتری می‌گیرد. ویراستاری برای کسانی که در آن حرفه‌ای و زبردست شده باشند، می‌تواند شغل درآمدزای خوبی باشد. علاوه بر این ویراستارها معمولاً در حیطه‌های دیگر هم فعالیت می‌کنند و برخی وارد حوزه ترجمه و تألیف و حتی تدریس می‌شوند. از آنجا که ویرایش نیاز به زمان و مکان خاصی ندارد، برخی هم آن را به عنوان شغل دوم خود برمی‌گزینند؛ در واقع ویراستاری یک ابزار است و اغلب افراد در هر شغل و منصبی که باشند، آشنایی با این دانش به آنها کمک می‌کند.
طبق آیین‌نامه قیمت‌گذاری کتاب (در سال ۱۳۹۹)، هزینه ویرایش ادبی هر صفحه بین ۹۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان و هزینه ویرایش صوری بین ۳۲۰ تا ۴۵۰ تومان و هر دوی آنها تواماً بین ۱۲۰۰ تا ۱۷۰۰ تومان می‌شود. ویرایش علمی و محتوایی ۱۵۰۰ الی ۲۵۰۰ برای ویراستار خود درآمد دارد و هزینه نمونه‌خوانی هم صفحه‌ای ۴۰۰ الی ۴۸۰ تومان است. البته این نرخ برای متون فارسی است و ویرایش متن‌های غیر زبان فارسی طبیعتاً بیشتر است. سخت یا آسان بودن و حجم متن و تجربه ویراستار در کم و زیاد شدن زمان ویرایش و البته درآمد فرد مؤثر است.
محاسن شغل ویراستاری
کمبود نیروی کارآمد و مسلط بر ویراستاری علمی، فنی و زبانی فضای مناسبی برای جذب ویراستاران فراهم آورده است. جذابیت دستیابی به اطلاعات فراوان و تسلط ویراستاران بر حوزه‌های مختلف علمی ادبی علت فعالیت بسیاری از آنان در این حرفه است. کار کردن در محیطی فرهنگی و در تماس بودن با افراد مطلع و باسواد جامعه، در جریان مطالب و اخبار روز دنیا قرار گرفتن، شرایط فیزیکی مناسب محیط کار از جمله دیگر محاسن شغل ویراستاری به حساب می‌آید.
معایب و محدودیت‌های شغل ویراستاری
با وجود ضرورت ویرایش همه متونی که در چرخه چاپ و ارائه به مخاطبان قرار می‌گیرند، برخی ناشران به آن اهمیت چندانی نمی‌دهند. این امر باعث شده است که ویراستاران اغلب حق‌الزحمه محدودی دریافت کنند. البته مؤسساتی هستند که بسیار حرفه‌ای عمل می‌کنند و فردی با سِمَت سرویراستار در آنها مشغول فعالیت است. سرویراستاران از مدیران ارشد مؤسسات نشر محسوب می‌شوند. البته توجه داشته باشید که سرویراستار معمولاً سال‌ها تجربه کار ویراستاری دارد. عدم تحرک بدنی، خستگی مفرط جسمی و روانی در اثر کار مستمر و به ویژه خستگی چشم‌ها از جمله سایر معایب شغل ویراستاری به حساب می‌آید.
