تحقیق و توسعه
در ابتدای قرن بیستم میلادی بود که تحقیق و توسعه تازه مورد توجه صنایع گوناگون در سرتاسر دنیا قرار گرفت. تحقیق با علم شکل گرفت، اما توسعه تا پیش از دهه‌ی 1950 شناخته‌شده نبود. تحقیق و توسعه یا (R&D (Research and Development دو فرایند در هم تنیده هستند که خروجی آنها منجر به خلق محصولات جدید و یا تغییر در محصولات پیشین با استفاده از نوآوری‌های فناورانه است. بسیاری از محصولات کاربردی که امروزه جزء جدایی‌ناپذیر زندگی ما هستند، در واقع محصول فرآیند تحقیق و توسعه هستند.
افرادی که از فرآیند ایده‌پردازی برای شرکت و مشاهده‌ی نتیجه‌اش لذت می‌برند، مناسب تحقیق و توسعه هستند. تحقیق و توسعه کسب و کشف دانش نوین درباره‌ی محصولات، فرآیندها و خدمات و بکارگیری این دانش برای تولید محصولات، فرآیندها و خدمات جدید و توسعه‌یافته است که نیازهای بازار را پوشش می‌دهد.
واحد تحقیق و توسعه در داخل یک شرکت یا سازمان نقش‌های بسیار مهمی را ایفا می‌کند. مسئول تحقیق، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه و پروتکل‌های جدید شرکت یا سازمان و نظارت بر توسعه‌ی محصولات جدید است. جزئیات وظایف این واحد بسته به صنعتی که در آن مشغول به کار است، متفاوت است. بدیهی است محصولی که در یک شرکت داروسازی تولید می‌شود، با آنچه در یک شرکت فنی تولید می‌شود، متفاوت است.
صرف‌نظر از حوزه‌ی کاری، واحد تحقیق و توسعه مسئول نظارت کل فرآیند توسعه‌ی محصولات و برنامه‌های یک شرکت یا سازمان است، از مرحله‌ی برنامه‌ریزی ابتدایی تا اجرا یا تولید. واحد تحقیق و توسعه باید حساب تمام هزینه‌های مربوط به تولید این محصولات جدید را داشته باشد و تصمیم بگیرد که کدام ایده‌ها ارزش پیگیری را دارند. آنها همچنین باید همیشه اطلاعات خود را در خصوص هر آنچه در دنیای تحقیق و توسعه رخ می‌دهد، به‌روز نگه دارند.
به طور کلی تحقیق و توسعه دو مدل دارد؛ در مدل اول، وظیفه‌ی یک واحد تحقیق و توسعه، توسعه و دستیابی به محصول جدید است در مدل دوم، وظیفه‌ی اصلی واحد تحقیق و توسعه عبارت است از ساخت و کشف دانش نوین پیرامون عناوین علمی و فناورانه به منظور توسعه‌ی محصولات، فرآیندها و خدمات ارزشمند و جدید است. عموماً مهندسین، کادر پرسنلی در مدل اول تحقیق و توسعه را تشکیل می‌دهند، در حالی که در مدل دوم تحقیق و توسعه، غالباً دانشمندان صنعتی مشغول به فعالیت می‌شوند.
تحقیق و توسعه تأثير مستقيمی بر نوآوری، بهره‌وری، كيفيت، سطح استاندارد زندگی، سهم بازار و نيز ديگر عواملي كه در افزايش توان رقابتي شرکتها یا سازمانها مؤثر هستند، دارد. واحد تحقیق و توسعه، قلب یک شرکت یا سازمان است و نقش آن تغذیه‌ی تکنولوژیکی شرکت در همگامی با روند پیشرفت علم و دانش و خواسته‌های واحد مدیریت است. واحد تحقیق و توسعه باید جستجوگر فناوری و نوآوری باشد.
اهداف تحقیق و توسعه
• تولید محصول یا محصولات جدید و ارتقاء کیفیت
• تولید دانش نوین به منظور توسعه‌ی محصولات و بهینه‌سازی فرآیندها
• بازدهی سریع سود، بهبود سریع عملکردها
• کشف و درک فرصت‌ها و نیازهای بازار
• پاسخ به نیازها و خواسته‌های مصرف‌کنندگان و ایجاد رفاه و آسایش برای مردم
• مشارکت قوی در جریان‌های دانش و یادگیری
• ارتقاء بازدهی فعالیت‌های نیروی انسانی
• افزایش نیروی رقابتی در عرصه‌های داخلی و خارجی و حضور فعال در بازارهای جهانی
• ارتقاء میزان خوداتکایی
• تحقیقات در راستای کاهش ضایعات تولیدی و یافتن راهکارهای هوشمندانه برای کاهش هزینه‌ی تولید
• تحلیل دقیق وضعیت محصولات موجود و میزان کارآمدی برنامه‌های جاری و پرسنل موجود
وظایف و مسئولیت‌های کارشناس تحقیق و توسعه / مدیر تحقیق و توسعه
همان‌طور که گفته شد، جزئیات وظایف و مسئولیت‌های واحد/ کارشناس/ مدیر تحقیق و توسعه بسته به صنعت مربوطه متفاوت است. در ادامه، به برخی موارد اشاره می‌کنیم:
• تشخیص و تعیین، اجرا و کنترل استراتژی‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌های تحقیق و توسعه
• سرپرستی پروژه‌های مهم و همکاری با سایر کارکنان واحد تحقیق به منظور پشتیبانی از اهداف کسب و کار
• درک نیازها و توقعات مشتری، کارفرما، شرکت یا سازمان در خصوص محصولی که قرار است تولید شود
• تشخیص و بکارگیری فناوری‌های پیشرفته‌ی مورد استفاده‌ی عرضه‌کنندگان، رقبا و مشتریان
• استخدام و تربیت پرسنل تحقیق و توسعه
• تعیین اهداف و اولویت‌های پروژه از طریق همکاری با واحد بازاریابی و عملیات
• توسعه و اجرای پروژه‌ها، اولویت‌ها و اهداف تحقیقاتی به منظور پشتیبانی از توسعه‌های تبلیغاتی و خط‌مشی سازمان یا شرکت
• ارزیابی مزایا و نظارت بر هزینه‌ها و کارآمدی فعالیت‌های تحقیق و توسعه
• مشاوره در خصوص گزینه‌های توسعه و تحقیق در دسترس سازمان
مهارت‌ها و ویژگی‌های کارشناس تحقیق و توسعه
برای اینکه یک کارشناس یا مدیر تحقیق و توسعه موفق شوید، باید بتواند چشم‌انداز شرکت یا سازمان را در درازمدت ببینید؛ در واقع از ابتدا تا انتهای پروژه را تصور کنید. پرسنل واحدهای تحقیق و توسعه معمولاً افرادی باهوش، خلاق، پر انرژی و بسیار حساس هستند. نظم، دانش تخصصی بالا، سابقه‌ی مفید در تحقیق، توان برقراری ارتباطات، داشتن نگرش عمیق و مناسب (در خصوص محصولات، بازار، رقابت و …)، جزئی‌نگری و تیزبینی، سازمان‌یافتگی در تفکر، هدفمندی، سیستماتیک و دارای برنامه بودن، داشتن توان و دانش مدیریت و ... از جمله عوامل موفقیت یک واحد/ کارشناس/ مدیر تحقیق و توسعه است. از جمله مهارت‌های مورد نیاز این حرفه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
• مهارت کار با داده‌ها و تجزیه و تحلیل آنها؛ کارشناس تحقیق و توسعه در شرکت یا سازمان در فرآیند کاری خود با داده‌های زیادی که از کسب و کارها و سازمان‌های مختلف به دست آمده‌اند، سر و کار خواهد داشت.
• مهارت‌های فناوری اطلاعات؛ کارشناس تحقیق و توسعه باید با نرم‌افزارهای مختلف و همچنین نحوه‌ی جستجوی حرفه‌ای در اینترنت آشنایی داشته باشد.
• مهارت جستجو در اینترنت؛ ممکن است کارشناس تحقیق و توسعه برای یافتن یک راهکار، محصول یا فرآیند جدید مجبور باشد در فضای اینترنت جستجو کند تا ببینید در کجای دنیا این راهکار اجرا می‌شود و روش بکارگیری آن در سازمان به چه صورت است.
• تسلط بر زبان انگلیسی؛ بدیهی است که برای جستجوی اینترنتی و یادگیری نرم‌افزارها نیاز به دانستن زبان انگلیسی است. برای یک کارشناس تحقیق و توسعه این مهم‌ترین مهارت است.
• خلاقیت و نوآوری؛ در تمام مشاغل لازم است و تحقیق و توسعه هم از این قاعده مستثنا نیست.
• مهارت‌های ارتباطی و گزارش‌دهی؛ کارشناس تحقیق و توسعه باید مهارت ارائه کردن داشته باشد تا بتواند طرح‌ها و برنامه‌های خود را برای اعضای مافوق خود در سازمان توجیه کند. این مهارت کمک می‌کند تا به راحتی ایده‌های خود را به اعضای دیگر سازمان منتقل کند.
دانش و تحصیلات مورد نیاز تحقیق و توسعه
مدیر یا کارشناس تحقیق و توسعه برای استخدام و شغل‌یابی به یک مدرک کارشناسی در یکی از رشته‌های منابع انسانی، اقتصاد یا مدیریت نیاز دارد. با این حال، اگر علاقه‌مند و متقاضی این رشته از پیش بداند که در چه صنعتی می‌خواهد کار کند، می‌تواند در دوران دانشگاه آن حوزه را مطالعه کند. بدیهی است که ادامه تحصیل و درج مدارک بالاتر شانس موفقیت را در این رشته بیشتر می‌کند.
بازار کار و وضعیت استخدام کارشناس تحقیق و توسعه
کارشناسان و مدیران تحقیق و توسعه معمولاً در شرکتها یا سازمان به صورت تمام‌وقت بر اساس قوانین اداری کار میکنند. تعداد افرادی که در حوزه‌ی تحقیق و توسعه استخدام شده‌اند، در سطح جهانی، طی پنج سال گذشته با رشد خوبی داشته و انتظار می‌رود که در آینده هم با رشد قابل توجهی مواجه باشد. پیش از این، پیش‌بینی شده بود که تا سال 2024 میلادی هفت درصد رشد خواهد داشت. ناگفته نماند که رقابت در این حوزه بسیار شدید است. بهداشت و درمان، فناوری، کسب و کار و داروسازی از جمله صنایعی هستند که متقاضیان این رشته و شغل می‌توانند در آنها استخدام شوند.
تحقیق و توسعه در کشور ما هنوز جان نگرفته است. بیشتر سازمانها تمایلی به سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارند که یکی از دلایل اصلی‌اش بحران اقتصادی است. از جمله مشکلاتی که می‌توان به آنها اشاره کرد:
• مشکلات مالي که بيشتر شرکتها یا سازمانها با آن مواجه هستند و براي تقويت و گسترش فعاليت‌هاي خود نيازمند حمايت‌هاي مالي هستند.
• ماشين‌آلات و تجهيزات فرسوده که نقش مهمي در پايين آمدن کيفيت توليد و بالا رفتن هزينه‌ها دارد.
• فقدان حق کپي‌رايت که براي نوآوري‌هاي جديد پيش روي شرکت‌هاست. به عبارت ديگر نبود حق مالکيت معنوي اختراعات، باعث کاهش اطمينان براي سرمايه‌گذاري در جهت نوآوري محصولات است.
• نبود فرصت‌هاي برابر تجاري براي شرکتها، چرا که براي تمام شرکتها امکان حضور در بازارهاي جهاني وجود ندارد و در نتيجه، فرصت بهبود کیفیت محصولات خود را ندارند.
طبق آمار در ایران کمتر از دو درصد از مراکز، شرکتها و کارخانه‌های صنعتی دارای واحد تحقیق و توسعه هستند. در حالی که شرکتها و مؤسسات بزرگ صنعتی در دنیا بالغ بر یک سوم (سی درصد) از درآمد خود را به پژوهش و تحقیق برای توسعه اختصاص می‌دهند، در ایران این رقم در بیشتر مراکز و صنایع کمتر از یک درصد است. در فهرست اعلامی پنجاه شرکت برتر در بخش تحقیق و توسعه،بیست شرکت، آمریکایی، هجده شرکت اروپایی و نُه شرکت ژاپنی و سه شرکت متفرقه وجود دارد.
